Nakładem wydawnictwa Springer ukazała się publikacja zbiorowa pod redakcją dr hab. Celiny Nowak, prof. INP PAN poświęcona tematyce zapobiegania nielegalnemu obrotowi wyrobów tytoniowych w dobie szybkich przemian społeczno-gospodarczych: „Combatting Illicit Trade on the EU Border. A Comparative Perspective” (Springer 2020). Monografia stanowi efekt realizacji projektu PMI Impact: Controlling Illicit Trade of Tobacco in the Era of Fast Change.
Dotychczas badania dotyczące nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi skupiały się w dużej mierze na kryminologicznych i interdyscyplinarnych aspektach zjawiska i jego regulacji. Punktem wyjścia do badań autorów publikacji było założenie, że na poziomie krajowym, choć nielegalny obrót tytoniem stanowi zarówno nieprawidłowość podatkową, jak i przestępstwo, to walka z nim jest prowadzona przede wszystkim poprzez egzekwowanie prawa karnego, a nie prawa podatkowego. Jednocześnie prawo karne jest środkiem ostatecznym dla egzekwowania przepisów prawa publicznego (administracyjnego i finansowego). Krajowe polityki kryminalne w zakresie nielegalnego handlu tytoniem są częścią szerszej polityki kontroli tytoniu, stanowiącej element wewnętrznej polityki karnej. Stwierdzenie to stanowi punkt wyjęcia dla autorów poszczególnych rozdziałów, w których szczegółowo przedstawiono krajowe badania prowadzone w odniesieniu do sześciu państw członkowskich Unii Europejskiej: czterech państwach postkomunistycznych na wschodniej granicy UE (Litwa, Polska, Słowacja i Rumunia) i dwóch „starych” państw członkowskich (Niemcy, Włochy). Monografia zawiera systematyczną analizę polityk kryminalnych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, wcześniej nie prezentowanych w tak obszerny sposób. Znajdujące się na pierwszej linii walki z nielegalnym handlem tytoniem w Unii Europejskiej: Litwa, Polska, Słowacja i Rumunia – to państwa o specyficznych uwarunkowaniach geograficznych i społecznych, borykające się z postsowiecką spuścizną i mentalnością, często z brakiem odpowiednich zasobów finansowych i ludzkich wobec obowiązku wdrożenia rygorystycznych przepisów UE, podczas gdy sąsiadujące z nimi kraje spoza UE prowadzą bardziej luźną politykę w zakresie obrotu wyrobami tytoniowymi.
Pogłębiona analiza polityki kryminalnych wspomnianych państw pozwoliła na przeprowadzenie badań komparatystycznych w zakresie nielegalnego handlu tytoniem oraz wysiłków na rzecz przeciwdziałania temu handlowi.
Autorzy monografii dokonali oceny egzekwowania środków prawa karnego w oparciu o kompleksową analizę danych kryminologicznych.
W badaniach uwzględniono istotne porozumienia i praktyki współpracy na poziomie ponadnarodowym i krajowym oraz instrumenty administracyjne przyjęte przez poszczególne państwa w celu zapobiegania nielegalnemu handlowi tytoniem i jego eliminacji. Niewątpliwie prezentowane analizy są istotne dla kształtowania krajowych polityk kryminalnych i wypracowania najlepszych praktyk w walce z nielegalnym handlem tytoniem. Autorzy sformułowali także zalecenia dla krajowych organów ustawodawczych i organizacji międzynarodowych w zakresie zwalczania nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi.
Monografia dostępna jest w modelu Open Access pod adresem: Zachęcamy do lektury.