Karierowicze kryminalni? Aktywność przestępcza w dalszych losach nieletnich

Książka Karierowicze kryminalni? Aktywność przestępcza w dalszych losach nieletnich, to owoc pracy całego zespołu Zakładu Kryminologii INP PAN i to nie tylko zespołu dzisiejszego, ale także starszego pokolenia badaczek, których pracę kontynuowaliśmy. Zebrany materiał badawczy obejmuje przeszło 30 lat. Prowadzone przez nas badania miały charakter eksploracyjnym, stąd głównym ich celem było poznanie procesów, które w planie badań nazwaliśmy wstępnie „karierami kryminalnymi”. Innymi słowy, chcieliśmy zobaczyć, jakich czynów niezgodnych z prawem osoby, które popełnianie przestępstw rozpoczęły jako nieletni, dokonywali w późniejszym okresie życia, już po osiągnięciu dorosłości. Następnie chcieliśmy sprawdzić, czy te ich drogi życiowe można pogrupować i czy układają się one w jakieś wzorce.

Książka składa się ze wstępu, zakończenia i dziesięciu rozdziałów poświęconych różnym aspektom karier i trajektorii kryminalnych. Zaczynamy od rozdziału Konrada Buczkowskiego i Pauliny Wiktorskiej, poświęconego definicji karier kryminalnych. Autorzy dokonują w nim przeglądu proponowanych w literaturze podejść do karier kryminalnych, zwracając uwagę na ich różnorodność. Odnoszą się także do spojrzenia na przestępstwa wielokrotne z perspektywy różnych nurtów kryminologii. W rozdziale tym pojawia się także istotny wniosek, że analiza literatury naukowej doprowadziła nas do decyzji, żeby pojęciem kariery kryminalnej posługiwać się umownie. Ustalenia Konrada Buczkowskiego i Pauliny Wiktorskiej kontynuują Justyna Włodarczyk-Madejska i Dominik Wzorek. Pokazują oni nowe spojrzenie na problem badania karier kryminalnych, pisząc, że przeglądając literaturę poświęconą różnym typom ścieżek działalności przestępczej można dostrzec, że ich autorzy oraz autorki nawiązują raczej do pojęcia trajektorii przestępczej niż kariery kryminalnej. Pod tym pojęciem rozumieją historię przebiegu działalności przestępczej danej osoby w toku jej życia, nie ograniczając tego pojęcia jedynie do recydywistów. A zatem na trajektorię przestępczą składać się mogą również pojedyncze epizody przestępcze w życiu jednostki. To podejście zdeterminowało w dużej mierze nasz styl narracji, przenosząc właśnie ciężar z trudnego do zdefiniowania pojęcia kariery kryminalnej na skoncentrowanie się na opisie trajektorii przestępczych. Samo pojęcie „kariery przestępczej” zostało zaś zarezerwowane raczej do szczególnego typu trajektorii. Autorzy tłumaczą, jak szeroko powinniśmy w ogóle rozumieć trajektorię losów człowieka i jak małym jej wycinkiem jest na ogół działalność przestępcza. Pokazują też najważniejsze parametry trajektorii, a ich opis stanowi teoretyczny wstęp do kolejnych rozdziałów tej dwójki autorów.

W rozdziale trzecim Irena Rzeplińska koncentruje się na przedstawieniu opisy polskich badaniach karier kryminalnych, czy też szczerzej przestępczości powrotnej. To rozdział o charakterze historycznym, w którym autorka przywołuje już badania przedwojenne, opublikowane w „Archiwum Kryminologicznym” w 1934 roku. Dalej w ujęciu chronologicznym zostały przedstawione kolejne badania opisane według ujednoliconego schematu: pytania badawcze, przedmiot badań i metodologia oraz wyniki i wnioski. Autorkę w tej historycznej analizie badań interesowało, jak na przestrzeni lat zmieniały się pytania badawcze, jakiej metodologii używali badacze i badaczki, jakie były wnioski z badań. Zwraca także uwagę na język opisywanych badań, podstawowe pojęcia i ich zmienność. Kolejny rozdział, napisany przez Monikę Szulecką, poświęcony jest zagadnieniom metodologicznym. Jest to pogłębiona analiza poszczególnych kroków i (niekiedy niełatwych) decyzji badawczych, które były podejmowane przez zespół badawczy podczas podejmowania kolejnych kroków w realizacji badań. Ten rozdział jest ważny także z tego powodu, że (co rzadkie w obecnie prowadzonych badaniach kryminologicznych), jako zespół posłużyliśmy się szeregiem metod badawczych, zarówno ilościowych, jak i jakościowych, które pozwoliły nam na wielowymiarowe spojrzenie na podjęty przez nas problem badawczy.

W rozdziale piątym Konrad Buczkowski i Paulina Wiktorska mierzą się z jedną z postawionych hipotez badawczych, odnoszącą się do różnic w strukturze przestępczości dwóch badanych przez nas pokoleń: transformacyjnego (czyli osób, których sprawy jako nieletnich rozpatrywane były w sądach rodzinnych pod koniec lat 80. XX wieku, zatem w dorosłość weszły na początku transformacji ustrojowej) oraz milenijnego (osoby, które popełniły przestępstwo jako nieletni w 2000 roku). W rozdziale tym pokazano również przestępczość badanych przez nas osób na tle ogólnych statystyk przestępczości w Polsce w okresie transformacji, z uwzględnieniem możliwości wpływu tych zmian na rozmiar i charakter ich czynów. Autorzy odwołują się tutaj także do kazusów, bazując na analizie jakościowej akt spraw nieletnich oraz na wypowiedziach respondentów z obu pokoleń, uzyskanych w wyniku analizy wywiadów narracyjnych.

Dwa kolejne rozdziały autorstwa Justyny Włodarczyk-Madejskiej i Dominika Wzorka charakteryzuje przede wszystkim skupienie się na perspektywie ilościowej. W pierwszym z nich autorzy szukają odpowiedzi na takie pytania jak:

• W jakim wieku sprawcy najczęściej rozpoczynają swoją działalność przestępczą w dorosłości?
• Jak długie są trajektorie przestępcze osób należących do zbiorowości transformacyjnej i milenijnej oraz jaki odsetek stanowią trajektorie o określonej długości?
• Czy wcześniejsze wejście na drogę przestępczości (przed 21. rokiem życia) zwiększa prawdopodobieństwo na dłuższą trajektorię przestępczą?
• Czy orzeczona kara pozbawienia wolności związana jest z dłuższą trajektorią przestępczą?
• Ile trajektorii zostało dotychczas zakończonych lub uśpionych?
• Ile osób spośród badanej grupy angażuje się w działalność przestępczą w toku swojego życia oraz w określonym wieku?
• Ile przestępstw popełniają sprawcy w określonym wieku?
• I wreszcie: jaka jest częstotliwość popełniania przestępstw w toku życia naszych sprawców?

W następnym rozdziale autorzy ci dokonują praktycznej analizy omówionych w rozdziale drugim podejść teoretycznych do trajektorii przestępczych. To rozdział nowatorski nie tylko w polskiej kryminologii, ale także w kryminologii światowej. Justyna Włodarczyk-Madejska i Dominik Wzorek opracowują bowiem model trajektorii przestępczych pokolenia milenijnego, dzieląc sprawców na aż sześć klas: nie-sprawców, sprawców przypadkowych, sprawców czasowo aktywnych o niskiej częstotliwości, sprawców czasowo aktywnych o wysokiej częstotliwości, sprawców późnoaktywnych i wreszcie sprawców chronicznych. Swoje ustalenia ilustrują także opisami przypadków.

W rozdziale ósmym Dagmara Woźniakowska-Fajst mierzy się z jednym z celów naszych badań, jakim jest analiza wpływu płci na modele karier kryminalnych wielokrotnych sprawców i sprawczyń przestępstw. I znowu mamy możliwość skorzystania z unikalnych danych zgromadzonych w Zakładzie Kryminologii INP PAN. Najczęściej spotykane w literaturze oparcie badań longitudinalnych wyłącznie o grupy mieszane płciowo (lub skupiające się wyłącznie na mężczyznach jako sprawcach największej liczby przestępstw) ze względu na niski odsetek udziału kobiet nie daje możliwości porównania trajektorii i przebiegu karier kryminalnych męskich i kobiecych. Jednak dzięki posiadaniu oddzielnej próby składającej się z samych kobiet, ostatecznie analizowano dane w proporcjach: 40,7% kobiet oraz 59,3% mężczyzn, co daje możliwość prowadzenia rzeczywistych porównań między doświadczeniami męskimi i kobiecymi, bowiem odsetek badanych kobiet jest znacznie wyższy niż w innych badaniach kryminologicznych.

Dwa ostatnie rozdziały książki autorstwa Olgi Wanickiej i Dagmary Woźniakowskiej oraz Witolda Klausa stanowią dwie strony tego samego medalu: łącznie tworzą opowieść o tym, co popycha młodych ludzi do wejścia na drogę długotrwałej przestępczości oraz o tym, co sprawia, że nie jest łatwo z niej zejść. Rozdziały te są oparte przede wszystkim na analizie wywiadów narracyjnych. Wypowiedzi badanych ukazane są na tle badań ilościowych, teorii kryminologicznych i analizie literatury. Ważnym i nowym w polskiej literaturze elementem tej części badań jest identyfikacja różnych rodzajów sideł oraz udręk, jakie napotykają w swoim życiu osoby chcące odejść od przestępczości, które znacznie utrudniają (lub niekiedy uniemożliwiają) im życie bez przestępczości. Duża część z nich ma naturę systemową i wynika z nieodpowiedniego ukształtowania różnych elementów systemu wymiaru sprawiedliwości oraz szerzej polityki kryminalnej.

„Monografia jako całość, ale także składające się na nią poszczególne rozdziały, stoją na wysokim poziomie metodologicznym i merytorycznym. Stanowią także istotne osiągnięcie badawcze zespołu zgromadzonego w Zakładzie Kryminologii INP PAN i bardzo ważny wkład do rozwoju myśli kryminologicznej i badań kryminologicznych w Polsce. Jest to jednak także w moim przekonaniu wkład istotny z punktu widzenia rozwoju kryminologii w Europie i na świecie. Świadczy to o tym, że Polska kryminologia nie ma problemów w nawiązaniu równorzędnego dialogu z dorobkiem kryminologii światowej”.

z recenzji wydawniczej prof. dr hab. Krzysztofa Krajewskiego

Dr hab. Renata Szczepanik, prof. UŁ w recenzji wydawniczej pokreśliła, że „Oryginalność oraz wartość aplikacyjna monografii są znaczące. Już sam jej tytuł jest zapowiedzią interesującej zawartości dla bardzo szerokiego grona odbiorców – nie tylko osób zajmujących się naukowo kryminologią, studentek i studentów prawa, psychologii, socjologii, pedagogiki, ale i takich, które zawodowo (lub społecznie) związane są z systemem zapobiegania przestępczości i resocjalizacją. Ponadto analizy i wnioski przedstawione w książce stanowić będą niezwykle ważny przewodnik dla badaczy i badaczek związanych z przestępczością powrotną. Każdy z rozdziałów stanowi oryginalne poznawczo i kompletne naukowo opracowanie samo w sobie, a jednocześnie wszystkie razem stanowią spójne dzieło. Jest to monografia naukowa w najlepszym znaczeniu tego pojęcia”.

Będąca efektem realizacji grantu badawczego nr 2016/21/B/HS5/02060 pt.: „Mechanizmy powstawania i rozwoju karier przestępczych” finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki monografia jest dostępna w e-Bibliotece Prawniczej w modelu Open Access.

Opcjonalnie zachęcamy do zapoznania się z poszczególnymi rozdziałami publikacji:

• Witold Klaus, Dagmara Woźniakowska-Fajst, Wprowadzenie, czyli dlaczego warto badać kariery kryminalne oraz jak można to robić
• Konrad Buczkowski, Paulina Wiktorska, Kariery kryminalne – problem definicji
• Justyna Włodarczyk-Madejska, Dominik Wzorek, Jak badać aktywność przestępczą w toku życia? Perspektywa teoretyczna
• Irena Rzeplińska, Historia badań karier kryminalnych w kryminologii polskiej
• Monika Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności przestępczej jednostek – metodologiczne aspekty badań własnych nad karierami kryminalnymi
• Konrad Buczkowski, Paulina Wiktorska, Struktura przestępczości dawnych nieletnich sprawców czynów karalnych w okresie ich dorosłości – pokolenie transformacyjne i milenijne
• Justyna Włodarczyk-Madejska, Dominik Wzorek, Jak długo i jak dużo? Analiza empiryczna aktywności przestępczej w toku życia badanych
• Justyna Włodarczyk-Madejska, Dominik Wzorek,  Różne drogi, różne wzory. Typologie trajektorii przestępczych
• Dagmara Woźniakowska-Fajst, Kariery kryminalne kobiet
• Olga Wanicka, Dagmara Woźniakowska-Fajst, Bez korzeni, bez skrzydeł – czynniki ryzyka w ocenie chronicznych przestępców
• Witold Klaus, Sidła i udręki, czyli co stoi na przeszkodzie procesu odchodzenia od przestępczości?
• Irena Rzeplińska, Paulina Wiktorska, Podsumowanie
  

Redaktorzy: prof. dr hab. Irena Rzeplińska; dr hab. Witold Klaus, prof. INP PAN; dr hab. Dagmara Woźniakowska-Fajst, dr Paulina Wiktorska
Recenzja: prof. dr hab. Krzysztof Krajewski, dr hab. Renata Szczepanik, prof. UŁ
Seria wydawnicza: Kryminologia
ISBN: 978-83-66300-46-0 (książka)
e-ISBN: 978-83-66300-47-72 (ebook)
Ilość stron: 548

Zobacz inne książki wydane przez Autorów publikacji, dostępne w Wydawnictwie INP PAN: