Licencja przymusowa w prawie patentowym – cel i funkcje w ujęciu historycznym

Od kilku dekad utrzymują się kontrowersje wokół wpływu obecnie dominującego modelu ochrony patentowej na postęp techniczny i rozwój gospodarczy, a także jego zgodności z aksjologicznymi fundamentami współczesnych systemów prawnych i społecznych w państwach prawa. Dyskusje te koncentrują się na zagadnieniach związanych z ochroną patentową osiągnięć w naukach biomedycznych, a ich nasilenie związane jest z ekspansją ochrony patentowej. Zdaniem niektórych ukształtowany w jej wyniku model ochrony patentowej hamuje postęp w medycynie, pojmowany zarówno jako tworzenie nowych rozwiązań jak też i ich upowszechnianie. Dlatego zgłaszane są postulaty szerszego niż dotychczas wykorzystywania instytucji licencji przymusowej dla korygowania takich negatywnych skutków. Charakter i waga wysuwanych w tej dyskusji argumentów, skłaniają do postawienia pytania o zasadność takich postulatów, a w szczególności o zgodność takich postulatów z funkcją, jaka w ramach prawa patentowego przypisana jest instytucji licencji przymusowej, a także o możliwość realizacji tych funkcji w odniesieniu do obszarów objętych ochroną patentową w wyniku jej ekspansji.

Wydana nakładem Wydawnictwa INP PAN w ramach serii wydawniczej Frontier Research monografia pt. Licencja przymusowa w prawie patentowym – cel i funkcje w ujęciu historycznym autorstwa dr hab. Heleny Żakowskiej-Henzler, prof. INP PAN podejmuje problematykę związaną z prawem własności przemysłowej, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień ewolucji prawa patentowego i instytucji licencji przymusowych.

W recenzji wydawniczej dr hab. Paweł Podrecki, prof. INP PAN zwrócił uwagę, że: „Zrealizowany cel pracy ma znaczny walor aplikacyjny i powinien być wykorzystywany w pracach legislacyjnych i w praktyce. […] Monografia Prof. Heleny Żakowskiej-Henzler jest oczekiwaną pozycją na rynku wydawniczym, ze względu na wagę i podejmowane problemy badawcze w prawie własności przemysłowej. W polskiej literaturze brak dotąd opracowania, które przedstawia w takim ujęciu rozwój prawa patentowego i zawarte w nim licencje niedobrowolne rozumiane, jako instytucje umożliwiające korektę skutków wyłączności patentowej. Co do zasady, funkcją takich licencji jest bowiem przeciwdziałanie takiemu wykonywaniu patentu, czyli korzystaniu ze swego prawa, które byłoby sprzeczne z celem ochrony patentowej. Z drugiej strony celem licencji przymusowych jest przeciwdziałanie takim skutkom wyłączności patentowej, które ze względu na szczególne okoliczności są niezgodne z interesem publicznym. Warto równocześnie podkreślić, że badanie postaci licencji niedobrowolnych ma szczególne znaczenie w okresie walki z pandemią Covid-19, i włącza się w trwającą dyskusję na temat roli i potrzeby takich licencji. Monografia będzie miała więc niewątpliwie dużą wartość naukową w ramach systemu prawa własności intelektualnej. […] Książka, będąc odbiciem rozważań dogmatycznych, jednocześnie przedstawia w sposób przekrojowy ewolucję prawa patentowego wskazując na kierunki jego dalszego rozwoju. Monografia może być również inspiracją i refleksją, nad celem ochrony patentowej i rolą licencji przymusowych na gruncie nowego modelu prawa patentowego i związanych z nim problemów.”

Intersujące są w szczególności wnioski Autorki dotyczące relacji pomiędzy zgodnością ustalonego modelu ochrony patentowej ze zmianami prawa patentowego, wówczas, gdy istniejące reguły uznane zostają za niedostosowane do specyfiki osiągnięć z nowych dziedzin. Autorka zauważa, że takim przykładem mogą być szczególne reguły ochrony osiągnięć biotechnologicznych, czyli dotyczących materii ożywionej, a także reguły ochrony wynalazków bazujących na programach komputerowych. Analiza obecnie obowiązujących przesłanek licencji przymusowych pozwala też stwierdzić, że ich znaczna część, tak jak i w przeszłości ma na celu eliminację lub choćby łagodzenie barier dla rozwoju gospodarczego, jakie wynikać mogą z wyłączności patentowej, a w tym przede wszystkim ze sposobu korzystania z patentu przez uprawnionego. Widać to zwłaszcza w kontekście rozszerzającego się katalogu licencji przymusowych, który został w ostatnich latach uzupełniony o nowy rodzaj – o tzw. licencję na eksport do państw rozwijających się. Autorka trafnie zauważa, że współczesne spory i wątpliwości koncentrują się wokół pytania o to, czy instytucja licencji przymusowej jest dostosowana do specyfiki stosunków gospodarczych, a przede wszystkim do roli, jaką w nich pełni system ochrony patentowej, w szczególności w odniesieniu do patentów na produkty farmaceutyczne.

Autor: dr hab. Helena Henzler, prof. INP PAN
Recenzje: dr hab. Paweł Podrecki, prof. INP PAN
Seria wydawnicza: Frontier Research
ISBN: 978-83-66300-53-8
DOI: 10.5281/zenodo.5831109