Informacje ogólne
W 2008 r. Kosowo ogłosiło niepodległość, która została uznana przez większość członków ONZ (52%). W 2014 r. ludność Krymu zorganizowała referendum w sprawie niepodległości, a wkrótce potem została włączona do Federacji Rosyjskiej. W 2017 r. natomiast Katalonia przeprowadziła referendum niepodległościowe i ogłosiła niepodległość. Co więcej, szereg secesjonistycznych roszczeń wzbiera na sile w Europie i na całym świecie (Gagauzja, Szkocja, Kaszmir, Kurdystan), które to regiony prawdopodobnie będą ponownie domagać się państwowości w najbliższej przyszłości. W tym kontekście rodzą się dwa zasadnicze pytania. Po pierwsze, czy prawo międzynarodowe gwarantuje prawo do państwowości; a jeśli tak, to jakie warunki musi spełnić dana wspólnota geopolityczna? Po drugie, czy prawo międzynarodowe dysponuje instrumentami, które mogą zapobiec secesji i jakie to są instrumenty?.
Pierwsza kwestia została stosunkowo dobrze rozwiązana przez doktrynę: samostanowienie narodów może prowadzić do rozłamu terytorialnego istniejących państw tylko w skrajnych przypadkach ucisku lub kolonizacji. Druga kwestia, z wyjątkiem sytuacji takich jak zakaz użycia siły lub zakaz dyskryminacji rasowej, pozostaje dość nieokreślona. W szczególności nie jest jasne, czy można zapobiec secesji, jeśli miejscowa ludność otrzyma wystarczające zabezpieczenia, aby kontynuować swój rozwój polityczny, społeczny i kulturalny.
Cele projektu
Projekt ma na celu odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu realizację wewnętrznego prawa do samostanowienia można interpretować jako normę prawa międzynarodowego, która zapobiega secesji.
Innymi słowy, projekt przybliży informację na temat tego co państwo zobowiązane jest (międzynarodowo) uczynić wobec grupy etnicznej/mniejszości narodowej aby zagwarantować jej samostanowienie wewnętrzne a tym samym zapobiec rozpadowi terytorialnemu. Projekt uwzględni również opinię lokalnej ludności (poprzez wywiady) w wybranych regionach niepodległościowych wobec badanej normy oraz przeanalizuje potencjalne przeszkody w powszechnym stosowaniu normy (narracje etno historyczne, sytuacja ekonomiczna itp.).
Badania
1 czerwca 2021 roku w Instytucie Nauk Prawnych PAN rozpoczęła się realizacja grantu pt. „Metody zapobiegania secesji w prawie międzynarodowym: problem samostanowienia wewnętrznego” (UMO-2020/37/K/HS5/02762), realizowanego przez naukowca przyjeżdżającego z zagranicy w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2014-2021 w programie POLS.
Kierownikiem grantu jest dr Sava Janković.
W trakcie projektu analizie poddane zostanie stosowanie normy przez państwa i organizacje międzynarodowe, a także powoływanie się na nią przez sądy i trybunały krajowe. Istotnym będzie również dogłębne zbadanie treści normy i próba wypracowania marginesu, który z jednej strony zezwalałby na secesję a z drugiej zapobiegałby jej.
Znaczenie badań dla tworzenia i stosowania prawa
Badania prowadzone przez dr. Savę Jankovica w ramach grantu POLS zasługują na uwagę, gdyż w przypadku, gdyby prawo międzynarodowe ustanawiało standard zarządzania, który z jednej strony spełniałby wymogi legitymizacji i zaspokajał potrzeby ludności lokalnej, z drugiej zaś zapobiegał secesji, to byłaby sytuacja zwycięska, wzmacniająca pokój i stabilność na świecie.
Aktualizacja dla projektu NCN Nr 2020/37/K/HS5/02762
Początkiem roku 2023 prace nad projektem doktora Savy Jankovića Metody zapobiegania secesji w prawie międzynarodowym: problem samostanowienia wewnętrznego nr 2020/37/K/HS5/02762, finansowanym przez Narodowe Centrum Nauki i Norweski Mechanizm Finansowy były na zaawansowanym etapie.
2023: Dr Janković ukończył pisanie trzech zasadniczych rozdziałów monografii dotyczących odpowiednio: ogólnych zagadnień prawa narodów do samostanowienia, w tym aspektu wewnętrznego (rozdz. II), teoretycznego ujęcia ‘’prawa’’ do secesji w prawie międzynarodowym (rozdz. III) oraz kwestii potencjalnych przeszkód w stawianej hipotezie o wewnętrznym samostanowieniu jako mechanizmowi zapobiegającemu secesji (rozdz. V). Rozdział IV dotyczący praktycznego spojrzenia na kwestie secesji, obejmujący opinię ludności multietnicznych regionów europejskich, jest w fazie końcowej.
2023: Prace w terenie, tj. wywiady i kwestionariusze badawcze zostały do przeprowadzenia jeszcze w Belgii i Niemczech i są one zaplanowane na najbliższe miesiące. Ukończenie prac nad monografią planuje się na czerwiec/lipiec 2023 r.
2024: Dr Janković opublikował kilka artykułów na łamach for internetowych (OpinioJuris) oraz w czasopismach “Berkeley Journal of International Law” w 2022 roku, “Chinese (Taiwan) Yearbook of International Law and Affairs” w 2022 roku oraz “Journal on the Use of Force and International Law” w 2024 roku, dotyczących prawa narodów do samostanowienia, prawa lotniczego, praw człowieka, koncepcji państwowości i konfliktów międzynarodowych.
W 2024 roku wprowadzono ostatnie poprawki w treści monografii, której publikacja jest planowana na 2025 rok.