Strona główna » Granty i projekty naukowe » Rozliczalność jako kategoria prawa konstytucyjnego

Rozliczalność jako kategoria prawa konstytucyjnego

Logo NCN

Projekt finansowany ze środków NCN, realizowany od 24 stycznia 2019 r. do 23 stycznia 2021 r.


Informacje ogólne

Rozliczalność jest definiowana w prosty i powszechnie znany sposób jako właściwość przypisania określonych działań pewnym podmiotom i ich obowiązek zdawania rachunku, a właściwie relacji ze swoich zachowań, osiągnięć i wykonywania obowiązków.

W naukach politycznych termin ten jest używany do opisu pewnych relacji politycznych, pomiędzy parlamentarzystami a władzami klubów, a także wyborcami, ministrami rozliczanymi przez parlament. Jednakże rozliczalność jako kategoria używana w prawie konstytucyjnym, w znaczeniu znanym naukom politycznym, może prowadzić do konfuzji z innymi kategoriami, takimi jak odpowiedzialność konstytucyjna, polityczna, audyt i kontrola, a także responsywność w procesie wyborczym. Zarazem rozliczalność może w niedługim czasie stać się jednym z centralnych pojęć we współczesnym konstytucjonalizmie jako oś demokracji, relacja oparta na aktywnej partycypacji w sprawowaniu władzy, kontrolowaniu agendy jej działań i decyzji, inkluzywności sprawowanej władzy oraz realnego wpływu na sprawy publiczne.

Pojęcie rozliczalności władz publicznych staje się coraz bardziej popularne; kategoria ta została uznana za odrębną i istotną w prawie konstytucyjnym i cieszy się rosnącym zainteresowaniem w ostatnich latach. Jednakże wciąż brak jest w tym zakresie spójnej teoretycznej struktury i aparatu pojęciowego oraz studiów porównawczych. Główną hipotezą badawczą jest stwierdzenie, że rozliczalność może być uznana za jedną z kluczowych kategorii prawa konstytucyjnego i może służyć jako użyteczne narzędzie potrzebne do opisu, analizy i oceny spełniania warunków i kryteriów demokratycznych we współczesnych systemach.

Projekt dotyczy przy tym wyłącznie form konstytucyjnej rozliczalności (wyborczej oraz rozliczalności w ramach politycznych struktur i funkcji władz publicznych – władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, nie dotyczy natomiast kontroli i rozliczalności w ramach struktur biurokratycznych (administracyjnych). Jak dotąd, brak jest tego rodzaju studiów komparatystycznych w dziedzinie prawa konstytucyjnego. Zarazem obserwowany kryzys paradygmatu współczesnego liberalnego państwa demokratycznego może być interpretowany właśnie jako związany z kryzysem rozliczalności w wielu sferach. Zanikająca rozliczalność w ramach procesu wyborczego, niejasne i trudne do uchwycenia procesy sprawowania władzy w ramach systemu politycznego, kiedy rozliczalność idzie w zapomnienie albo zostaje zaniedbana, prowadzą do kryzysu zaufania, rosnącej potęgi populizmu oraz szukania zamienników dla klasycznych instytucji demokratycznych. Badania politologiczne i socjologiczne w tym zakresie nie mogą zastąpić konstytucyjnej refleksji na temat rozliczalności władz politycznych w kontekście podstawowych zasad demokratycznych.


Cele projektu

Głównym celem projektu jest rozwinięcie teoretycznej refleksji nad fenomenem rozliczalności w nauce prawa konstytucyjnego – przeanalizowanie i przedstawienie spójnego modelu publicznej rozliczalności w ramach nauki prawa konstytucyjnego. Cel ten zostanie osiągnięty przez skategoryzowanie i dokładną analizę wybranych mechanizmów i procesów w praktyce konstytucyjnej współczesnych państw, które mają doprowadzić do wyegzekwowania rozliczenia ze sprawowanej władzy tych, którym została ona powierzona.

Badania porównawcze zaś będą zmierzały do odnalezienia modelu norm i praktyk konstytucyjnych w dziedzinie rozliczalności we współczesnych państwach europejskich, co będzie wymagało zbadania regulacji prawnych, praktyk i postaw prezentowanych przez aktorów sceny politycznej.


Badania

W ramach projektu zaproponowana zostanie szeroka prezentacja rozliczalności w kategoriach znanych konstytucjonalizmowi, po przeprowadzeniu studiów porównawczych dotyczących instytucji prawa konstytucyjnego, które mogą zmierzać do zdawania i odbierania relacji – rachunku ze sprawowanych funkcji władczych.

Projekt zawiera też elementy dotyczące badania zaniku mechanizmów rozliczalności i ryzyk związanych z nadmiarem informacji i praktyk narracyjnych stosowanych współcześnie, akceptowanych przez prawo jak i praktykę konstytucyjną. Projekt jest propozycją teoretyczną i komparatystyczną, jako próba krytycznej analizy elementów wielu systemów konstytucyjnych w poszukiwaniu regularności i standardów rozliczalności.


Kierownik: dr hab. Anna Młynarska-Sobaczewska, prof. INP PAN