Standardy konfiskaty korzyści z przestępstwa określone w prawie Unii Europejskiej i ich wpływ na polskie, niemieckie, francuskie i angielskie prawo karne

Logo NCN

Projekt nr 2019/33/B/HS5/01617 finansowany ze środków NCN, realizowany od 31 stycznia 2020 r. do 30 stycznia 2025 r

Informacje ogólne

Podwyższenie skuteczności pozbawiania korzyści z przestępstwa. Zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony praw podejrzanych, pokrzywdzonych i osób trzecich w postępowaniach, w których dochodzi do orzekania karnoprawnej konfiskaty lub przepadku. Stworzenie sprawiedliwych systemów redystrybucji odzyskanych aktywów na obszarze UE. Są to problemy, których rozwiązanie nie jest możliwe bez stworzenia wysokich standardów na poziomie prawa UE. Prawidłowo ukształtowane standardy powinny wspierać zasadę nieopłacalności popełniania przestępstw.

Standardy wyznaczone w prawie UE dla karnoprawnej konfiskaty korzyści z przestępstwa nie były do tej pory przedmiotem kompleksowych badań pod kątem występujących w nich luk, obszarów ryzyka niedostatecznej ochrony praw jednostek lub realizacji celów procesu karnego, czy też nieprawidłowego wpływu na wewnętrzne systemy prawne. Zagadnienia te były do tej pory podejmowane tylko częściowo w zagranicznym piśmiennictwie dotyczącym karnoprawnej konfiskaty. Projekt ma uzupełnić badania w tym zakresie.

Cele projektu

Projekt zmierza do określenia i oceny standardów karnoprawnej konfiskaty korzyści z przestępstwa wynikających z prawa UE, przy niezbędnym odniesieniu do prawa Rady Europy, ONZ, OECD oraz rekomendacji FATF. Badania zakładają porównanie prawa karnego wybranych państw: Polski, Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii (z ograniczeniem do prawa właściwego dla Anglii i Walii) w odniesieniu do unijnych standardów konfiskaty korzyści z przestępstwa (z uwzględnieniem odrębnych relacji Wielkiej Brytanii z UE). Analiza standardów UE pod kątem występujących w nich luk i obszarów ryzyka związanego z niedostateczną ochroną praw jednostek lub realizacją celów procesu karnego powinna pozwolić na sformułowanie propozycji ich ulepszenia w sposób równoważący interesy indywidualne i interesy wymiaru sprawiedliwości karnej mogące pozostawać w konflikcie.

Badania

Analiza obejmuje normy prawa UE dotyczące konfiskaty korzyści z przestępstwa, a także w niezbędnym zakresie Rady Europy, ONZ, OECD i rekomendacje FATF (prawo miękkie). Metoda komparatystyczna jest wykorzystana do analizy polskiego, niemieckiego, francuskiego i angielskiego prawa karnego w odniesieniu do standardów UE konfiskaty korzyści z przestępstwa. Przedmiotem analizy jest także orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczące konfiskaty korzyści z przestępstwa mające znaczenie dla prawa UE oraz orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE. Ponadto analiza obejmuje politykę UE w zakresie kształtowania standardów konfiskaty korzyści z przestępstwa przy pomocniczym wykorzystaniu teorii racjonalnego tworzenia prawa Profesora Jerzego Wróblewskiego.

Znaczenie badań dla tworzenia i stosowania prawa

Wyniki badań mogą służyć jako punkt odniesienia w tworzeniu strategii UE dotyczącej rozwiązywania problemów związanych z karnoprawną konfiskatą, projektowania prawa UE dotyczącego karnoprawnej konfiskaty, jak również dla harmonizacji i oceny krajowych rozwiązań prawnych pod kątem zobowiązań wynikających z prawa UE dotyczących karnoprawnej konfiskaty.

Rezultaty dotychczasowych badań zostały zaprezentowane na międzynarodowych i krajowych konferencjach naukowych oraz seminariach naukowych:

  1. A.H. Ochnio, The legal presumption of the illicit origin of property as a tool designed to fight organized crime. What are the pros and cons of the EU’s strategy?, na międzynarodowej konferencji naukowej pt. The 24-hour Conference on Global Organized Crime, 10-11 listopada 2020 r., Nowy Jork, Amsterdam, Sydney;
    • podczas konferencji prowadzono anglojęzyczny panel pt. Money Laundering and Property;
    • organizatorzy: Centre for Information and Research on Organised Crime, Global Initiative against Transnational Organized Crime, European Consortium of Political Research, Standing Group on Organised Crime, International Association for the Study of Organized Crime;
  2. A.H. Ochnio, Redistribution of Assets Recovered from Organized Crime. An Example of Poland, na międzynarodowej konferencji naukowej pt. The 24-hour Conference on Global Organized Crime, 1-2 grudnia 2021 r., Amsterdam, Nowy Jork, Sydney;
    • podczas konferencji prowadzono anglojęzyczny panel pt. Governance and redistribution of assets;
    • organizatorzy: Centre for Information and Research on Organized Crime, Global Initiative against Transnational Organized Crime, European Consortium of Political Research, Standing Group on Organised Crime, International Association for the Study of Organized Crime;
  3. A.H. Ochnio, Nowy mechanizm wzajemnego uznawania nakazów zabezpieczenia i nakazów konfiskaty – wyzwania i szanse dla prawa polskiego, na krajowej konferencji naukowej pt. Aktualne problemy prawa karnego Unii Europejskiej, 22 września 2021 r., Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk (INP PAN)
    • podczas konferencji prowadzono panel pt. Pozbawianie sprawców korzyści z przestępstwa: perspektywy rozwoju prawa karnego UE;
    • organizatorzy: Zakład Prawa Karnego INP PAN, Towarzystwo Naukowe Prawa Karnego;
  4. A.H. Ochnio The rights of crime victims to recovered property in the Polish legal order – the present state and challenges for the future, na międzynarodowej konferencji naukowej Kleptocracy and Asset Recovery: The Role of Destination Countries, 19-20 stycznia 2022, zorganizowanej przez Civil Forum for Asset Recovery (CIFAR), International State Crime Initiative (ISCI), Ulster University, Queen Mary University of London. 
  5. A.H. Ochnio, Does the EU policy on countering serious crime have unintended spill-over effects on the criminal policies of the Member States?, na międzynarodowej konferencji naukowej Changing Penologies and European Crime Policy: Theory and Practice in the Global Context, 20-21 października 2022, zorganizowanej przez European Centre for Penological Studies named after Prof. G. Rejman, Institute of Social Prevention and Resocialization, University of Warsaw.
  6. A.H. Ochnio, koreferat nt. Konfiskaty bez wyroku skazującego, seminarium naukowe nt. Przepadku nieopartego na wyroku skazującym, 28 kwietnia 2023, Zakład Prawa Karnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Publikacja wyników badań (Open Access, CC-BY):

  1. A.H. Ochnio, The Tangled Path From Identifying Financial Assets to Cross-Border Confiscation. Deficiencies in EU Asset Recovery Policy, „European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal Justice” (ECCL) 2021, Vol. 29, Issue 3-4, pp. 218-240, Brill, Nijhoff, CC-BY, https://doi.org/10.1163/15718174-bja10024
    • czasopismo indeksowane m.in. w bazach: SCOPUS, ERIH Plus, Legal Journals Index, Emerging Sources Citation Index (Web of Science), ProQuest Central, ProQuest Criminal Justice, Public Affairs Index, SocINDEX.
  2. A.H. Ochnio, Addressing barriers to victims’ rights to recovered assets in the mechanism for mutual recognition of freezing and confiscation orders, in: Ariadna H. Ochnio, Hanna Kuczyńska (eds), Current Issues of EU Criminal Law, Publishing House of the Institute of Law Studies, Polish Academy of Sciences, Warsaw 2022, CC-BY, https://doi.org/10.5281/zenodo.6860700, https://e-bp.inp.pan.pl/items/98a8b8cb-1994-4d7f-8b16-023298675452
  3. A.H. Ochnio, Rethinking EU Law-making Policy on Confiscation of the Proceeds of Crime, Abingdon, Oxon and New York: Routledge 2025, ISBN 9781032737669, CC-BY-NC-ND, https://doi.org/10.4324/9781003465829
    4. .

Wyniki badań zostały ponadto zaprezentowane w referacie wygłoszonym na Wydziale Prawa Uniwersytetu Cambridge, CCCJ oraz podczas XXVI Festiwalu Nauki w Warszawie:

  1. A.H. Ochnio, Basic problems when examining the standards of criminal confiscation laid down in EU law, 17 maja 2022, Faculty of Law, CCCJ, University of Cambridge
  2. A.H. Ochnio, Kilka słów o nieopłacalności popełniania przestępstw: nowoczesne rozwiązania prawne, XXVI Festiwalu Nauki w Warszawie, 30 września 2022, Zespół Szkół nr 128, CLXII LO im. Szarych Szeregów, 30.09.2022.

W roku 2022, w ramach projektu, prowadzono badania w następujących zagranicznych instytucjach naukowych: University of Cambridge, Faculty of Law, CCCJ; Institute of Advanced Legal Studies, University of London; Max Planck Institute for Comparative Public Law and International Law, Heidelberg.