Projekt nr 2021/40/C/HS5/00134 finansowany ze środków NCN.
Kierownik projektu: dr Agnieszka Paulina Smoleńska
Projekt realizowany w latach: 2021-2025
Cele projektu
Jaka jest rola prawa w przechodzeniu gospodarek UE w kierunku neutralności klimatycznej, jest bardzo adekwatnym pytaniem w świetle mnożenia się inicjatyw ukierunkowanych na włączanie działań w dziedzinie klimatu. Oprócz ogólnych inicjatyw ukierunkowanych na zapisanie celu neutralności klimatycznej w prawie unijnym (np. Prawo klimatyczne 2050) oraz działań sektorowych najbardziej bezpośrednio związanych ze zmianami klimatycznymi (np. przepisy dotyczące energii i transportu), w UE wprowadzane są nowe przepisy mające na celu uporządkowanie innych segmentów rynku, aby należycie uwzględnić potencjalny wpływ działalności gospodarczej na środowisko. W ciągu ostatnich kilku lat taki impuls był szczególnie widoczny w obszarze regulacji finansowych, co dało początek nowym ramom „zrównoważonego finansowania”.
„Zazielenianie” sektora finansowego wymaga dostosowania zarówno w sposobie funkcjonowania finansów, jak i ich stosunku do gospodarki realnej. Regulacja sektora finansowego, która podnosi wymagania dotyczące trwałości inwestycji, a nawet wprowadza język „zielonych” lub „brązowych” inwestycji, zmienia zatem – w służbie przemian – instytucje polityczno-gospodarcze.
Prawo (rozporządzenia) przeobraża ekonomię polityczną (stosunek finansów do innych sektorów gospodarki). A jednak wpływ zwrotu na rzecz zrównoważonego rozwoju w regulacjach finansowych był rozważany głównie w kontekście jego potencjalnego wkładu w łagodzenie zmian klimatycznych. W ostatnich latach powstaje literatura prawnicza, która rozważa potencjalny daleko idący wpływ na ogólne ramy regulacji finansowych. Jeszcze mniej analizuje się, w jaki sposób wpływ takich zrównoważonych regulacji może się różnić w zależności od charakterystyki rynku energii w różnych państwach członkowskich. Mając na uwadze dokonanie świadomych prognoz dotyczących potencjalnego wpływu takich regulacji, wypełnienie tej luki w wiedzy jest uzasadnione.
Badania
Projekt zakłada zbudowanie kompleksowych ram dla uwzględnienia takiego wpływu regulacyjnego na instytucje polityczno-gospodarcze. W tym celu opiera się na porównawczej ekonomii politycznej badającej „kapitalizm zrównoważonego rozwoju” w państwach członkowskich UE. Taka typologia łączy w sobie elementy analizy systemu finansowego (bankowego, kapitałowego) z charakterystyką rynku energii. W różnorodnych kontekstach banki i rynki kapitałowe będą różnie reagować na przepisy dotyczące zrównoważonych finansów w zależności od ich ekspozycji, a także zróżnicowanych trajektorii transformacji energetycznej. W konsekwencji nowa regulacja będzie miała różny wpływ na dostępne (prywatne) finansowanie transformacji energetycznej. Projekt będzie identyfikował instytucjonalne (prawne) determinanty zróżnicowanego wpływu unijnych regulacji dotyczących zrównoważonych finansów na rynek wewnętrzny. W szczególności pociąga to za sobą mapowanie dynamiki, poprzez którą zmiany regulacji finansowych (prawnych) wpływają na ekonomię polityczną (prywatnego) finansowania transformacji, poprzez wykorzystanie metod empirycznych, w tym wywiadów.
Znaczenie badań dla tworzenia i stosowania prawa
Badanie powinno pozwolić na ustalenie, czy skuteczność podejścia do regulacji zrównoważonych finansów zależy od rodzaju systemu finansowego i struktury lokalnego rynku energii. Tak ustrukturyzowany, proponowany projekt rozwinie opis implikacji ustaleń z punktu widzenia optymalnego projektu regulacji w świetle różnorodnej trwałości projektu kapitalizmu.
Regulacja i nadzór bankowy odgrywają kluczową rolę w realizacji celów UE w zakresie zmian klimatu. W niniejszym artykule analizujemy inicjatywy na szczeblu UE mające na celu dekarbonizację systemu bankowego, w szczególności w odniesieniu do zbioru przepisów mikroostrożnościowych. Dokumentujemy, jak organy regulacyjne pracują nad zintegrowaniem polityki klimatycznej z istniejącymi celami ram mikroostrożnościowych. Oceniamy również, czy wysiłki te mają szansę na powodzenie, nakreślając dwa możliwe kierunki rozwoju, które wiążą się z odrębnymi zagrożeniami. Pierwszym z nich jest „transformacja ustepliwa” (deferential transition), w której decydenci polegają na bankach i zewnętrznych dostawcach ratingów w zakresie opracowania odpowiednich wewnętrznych procedur zarządzania ryzykiem, jednocześnie przyjmując w dużej mierze agnostyczne podejście do tego, jakie metodologie są właściwe. Dostrzegamy w tej ścieżce szereg zagrożeń: banki mają wyraźną motywację do bagatelizowania ryzyka, podczas gdy duże instytucje finansowe zyskują znaczną przewagę, a podział odpowiedzialności między bankami a organami nadzoru staje się niejasny. Nakreślamy również scenariusz „transformacji prowadzonej” (guided transition), w którym organy regulacyjne zapewniają szczegółowe wytyczne dotyczące kierunku polityk, którego banki powinny się spodziewać. Chociaż generalnie uważamy, że takie podejście jest skuteczniejszą drogą do włączenia czynników klimatycznych i środowiskowych w bankowości w UE, dostrzegamy również wyzwania zupełnie innego rodzaju: organy regulacyjne nieuchronnie staną przed wyborami politycznymi, a unijni prawodawcy będą musieli rozważyć kwestie legalności, legitymacji i rozliczalności. W tym kontekście, naszym zdaniem, UE stoi przed ryzykownym zakładem.
Agenda UE na rzecz zrównoważonych finansów ma na celu przyspieszenie transformacji w kierunku zrównoważonego rozwoju poprzez „zazielenienie” finansów. Jednak nie jest jasne, w jaki sposób ten proces wpłynie na transformację instytucjonalną w państwach członkowskich. Literatura ekonomii politycznej podkreśla znaczenie koordynacji pozarynkowej i komplementarności instytucjonalnej w transformacji w kierunku zrównoważonego rozwoju. W tym kontekście, artykule zbadano wdrażanie zrównoważonych finansów w czterech różnych państwach członkowskich (Holandii, Polsce, Hiszpanii i Szwecji). Dokumentacja prawna dotycząca zielonych obligacji została przeanalizowana pod kątem trzech wymiarów koordynacji finansowania przedsiębiorstw z innymi aktorami: wymiany informacji, monitorowania i sankcjonowania. Analiza na poziomie mikro identyfikuje lokalne adaptacje związane ze sposobem, w jaki podmioty włączają zobowiązania dotyczące zrównoważonego rozwoju i unijne przepisy dotyczące zrównoważonych finansów do transakcji finansowych, a także to, czy postrzegają je jako źródło ryzyka (Holandia i Szwecja), czy jako gwarancję zysku (Polska i Hiszpania). Jedna jurysdykcja (Polska) wyróżnia się dodatkowo silnym mechanizmem sankcji, wynikającym z czynników prawnych i obecności międzynarodowych instytucji finansowych. Pomimo lokalnych adaptacji, zidentyfikowano szereg transformacji na poziomie mikro i mezo, takich jak stałe pojawianie się nowych forów koordynacji rynkowej i pozarynkowej. Wpływ gospodarki politycznej i napięcia na poziomie mikro określone w artykule ujawniają, w jaki sposób analiza porównawcza prawa może ujawniać zalążki szerszych zmagań politycznych.
Transformacja w kierunku zrównoważonego rozwoju wymaga fundamentalnej zmiany w sposobie funkcjonowania gospodarek, aby dostosować systemy społeczno-ekonomiczne do ograniczeń planetarnych (planetary boundries). Z prawnego punktu widzenia, taka zmiana powinna pociągać za sobą transformację obowiązującego systemu prawnego relacji gospodarczych, aby umożliwić spójną integrację aspektów społecznych i środowiskowych. W ramach trendu zrównoważonych finansów widoczne są pierwsze oznaki zmian: nowe instrumenty finansowe, takie jak zielone obligacje i pożyczki powiązane ze zrównoważonym rozwojem, zdają się reorientować relacje rynkowe wokół kwestii wpływu na zrównoważony rozwój. Analiza tego trendu z perspektywy społeczno-prawnej i prawno-instytucjonalnej ujawnia, jak takie instrumenty kształtują i są kształtowane przez różne aspekty prawa: wspomagające, regulacyjne i konstytutywne. Wykorzystując emisje zielonych obligacji UE jako studium przypadku, artykuł ujawnia, jak prawo rozszerza i ogranicza transformacyjny potencjał takich nowych instrumentów finansowych. Analiza ujawnia współkonstytutywną dynamikę prawa i zrównoważonych finansów. W tym kontekście artykuł wnosi trzy wkłady. Po pierwsze, oferuje porównawcze studium przypadku współkonstytutywnej dynamiki prawa w kontekście innowacji finansowych mających na celu oddziaływanie na środowisko i społeczeństwo. Po drugie, identyfikuje współkonstytutywną dynamikę prawa i (zrównoważonych) finansów poprzez procesy różnicowania i ekspansji. Po trzecie, wskazuje na wpływ współkonstytutywnej roli prawa na poziomie mikro interakcji finansowych, a także w mezostrukturach, które pojawiają się w kontekście zrównoważonych finansów.