dr hab. Jacek Falski, prof. INP PAN

Zakład naukowy: Zakład Prawa Konstytucyjnego i Badań Europejskich
Kontakt:
tel. (22) 65-72-781
email: inp@inp.pan.pl
dyżur: wtorki w godz. 10.00-12.00, pok. 222 (dawny 230)

Wiodącą tematyką moich zainteresowań naukowo-badawczych jest kwestia prawno-konstytucyjnych ram stosunków państw i Kościołów w odmiennych – w różnych państwach – modelach relacji między tymi instytucjami, a także konfrontacją praw indywidualnych wynikających z wolności myśli, sumienia i religii z konkurencyjnymi prawami przysługującymi innym podmiotom indywidualnym bądź kolektywnym w tym Kościołom i związkom wyznaniowym i rozwiązywanie powstałych na tym tle sporów. W oparciu m.in. o cykl publikacji dotyczących przywoływanych kwestii, a objętych ex-post klamką wspólnego tytułu „Państwo świeckie (na przykładzie Francji i Turcji) i Europejski Trybunał Praw Człowieka wobec problemu prezentowania symboli religijnych i innych wybranych kwestii wyznaniowych na tle ewolucji zasady laickości” uzyskałem stopień doktora habilitowanego nauk prawnych w zakresie prawa konstytucyjnego (Uchwała Rady Naukowej Instytutu Nauk Prawnych PAN w Warszawie z dnia 10 marca 2017 r.)

Model przyjętego przez państwo stosunku do religii i Kościołów warunkuje i implikuje zachowania społeczne, rodzinne, edukacyjne, kulturowe, a nawet medyczne i finansowe, stanowiąc o wyborach i aktywnościach, a niejednokrotnie po prostu o życiu. Dlatego też trudno uznać za zaskakujące, że podczas ostatniego – IX Światowego Kongresu Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawa Konstytucyjnego (Oslo 16-20.06.2014 r.), zorganizowanego pod hasłem „Constitutional Challenges: Global and Local” dwie z czterech sesji plenarnych poświęcono kwestiom religii w konstytucji i wyzwań konstytucyjnych jakie niesie m.in. religijna różnorodność. Taki dobór tematyki świadczy o aktualności i wadze pojawiającego się z coraz większą ostrością problemu powrotu silnych koncepcji religijnych i ich konfrontowania się ze współczesnym państwem, jego sferą publiczną i konstytucyjnymi fundamentami. Podejmowanie i analizowanie tych kwestii, w tym wszelkich aspektów prawno-porównawczych, czy orzecznictwa ma znaczenie dla zrozumienia i rozstrzygania spraw dotyczących tych wolności i jest niezwykle ważnym instrumentem wspomagającym kształtowanie ładu i pokoju religijnego nie do przecenienia w warunkach nabrzmiewania i ujawniania się zagrażających mu zjawisk i zachowań – także o charakterze globalnym.

W 1997 r. otrzymałem grant (nr 1H01F01113) Komitetu Badań Naukowych na realizację zgłoszonego przez mnie projektu badawczego pt. Zasada równości w prawie polskim. Teoria i praktyka. Efektem badań było powstanie pracy doktorskiej pt. Konstytucyjna zasada równości w Polsce (wydruk komputerowy 224 s.) i kilku publikacji (m.in. Zasada równości w polskich konstytucjach (1791-1935) „Państwo i Prawo” 1997 nr 1. s. 3-16 i Ewolucja wykładni zasady równości w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Państwo i Prawo” 2000, nr 1, s. 49-59, Konstytucyjna zasada równości w Polsce, [w:] Państwo – Demokracja – Samorząd. Księga jubileuszowa na sześćdziesięciolecie Profesora Eugeniusza Zielińskiego, red. Tadeusz Mołdawa, Warszawa 1999, s. 59-72. Celem programu badawczego i będącej wynikiem jego realizacji pracy doktorskiej, jak również powstałych publikacji, było uporządkowanie teoretycznej płaszczyzny przedmiotowego zagadnienia, a także konfrontacja teorii konstytucyjnej z polską praktyką prawną czasu przełomu. Odniesienia historyczne i komparatystyczne wzbogaciły perspektywę i poszerzyły ramy poczynionych podsumowań i wniosków.

Poza wspomnianymi wyżej formami wyników badań KBN otrzymał kilka sprawozdań (w tym końcowe), dokumentujących stan i wyniki prac badawczych.

W latach 1994-1996 uczestniczyłem w realizacji projektu badawczego nr 1 P109 040 07 pt. Referendum w Polsce współczesnej. Efektem badań było wydanie dwóch publikacji, w których miałem autorski udział:

  • Bibliografia polskiego piśmiennictwa na temat referendum, [w:] Referendum w Polsce współczesnej, red. i wstęp Danuta Waniek i Michał T. Staszewski, Warszawa 1995, s. 121-125;
  • Normatywne i społeczne aspekty referendum (wspólnie z Michałem T. Staszewskim), [w:] Referendum w Polsce i Europie Wschodniej, red. Michał T. Staszewski i Danuta Waniek, Warszawa 1996, s. 11-76;
  • Wybór i opracowanie aneksów, [w:] Referendum w Polsce i Europie Wschodniej, red. Michał T. Staszewski i Danuta Waniek, Warszawa 1996, s. 189-220.

Program badawczy i powstałe w jego wyniku publikacje stanowiły wielopłaszczyznową i wieloaspektową (także komparatystyczną) analizę przeżywającej w tym czasie renesans instytucji referendum. Tematyka ta była ówcześnie ważna, Polacy byli w przededniu przyjęcia w referendum nowej Konstytucji, dyskutowano także o możliwościach wykorzystania tej instytucji demokracji bezpośredniej przy decydowaniu o innych fundamentalnych kwestiach okresu przełomu demokratycznego. Zainteresowanie tą tematyką powróciło obecnie przy okazji kampanii wyborczych w wyborach prezydenckich i parlamentarnych 2015 roku.

Kolejnym programem badawczym, w którym brałem udział był projekt (nr NN 110042233) pt. Motywacja i charakter zmian w konstytucjach państw członkowskich Unii Europejskiej jako wyraz europeizacji prawa konstytucyjnego, realizowany w latach 2009-2011.

Efektem badań było wydanie dwóch publikacji z moim autorskim udziałem:

  1. Tryb zmiany Konstytucji Rumunii, [w:] Tryb zmiany konstytucji w wybranych państwach członkowskich Unii Europejskiej, red. Katarzyna Kubuj i Jan Wawrzyniak, Warszawa 2010, s. 183-189.
  2. Demokratyczno-liberalno-proeuropejskie zmiany w Konstytucji Rumunii, [w:] Europeizacja konstytucji państw Unii Europejskiej, red. Katarzyna Kubuj i Jan Wawrzyniak, Warszawa 2011, s. 122-147.

Celem badań i publikacji było ustalenie, w sposób maksymalnie obiektywny i wolny od politycznych wpływów, prawidłowości i uwarunkowań dotyczących zmian w konstytucjach państw UE, zmierzające do potwierdzenia tezy, iż mamy do czynienia ze zjawiskiem „europeizacji” konstytucji i szerzej prawa konstytucyjnego.

Rozdziały w książkowych publikacjach zbiorowych

  • Bibliografia polskiego piśmiennictwa na temat referendum, [w:] Referendum w Polsce współczesnej, red. i wstęp Danuta Waniek i Michał T. Staszewski, Warszawa 1995, s. 121-125.
  • Normatywne i społeczne aspekty referendum w Polsce (wspólnie z Michałem T. Staszewskim), [w:] Referendum w Polsce i Europie Wschodniej, red. Michał T. Staszewski i Danuta Waniek, Warszawa 1996, s. 11-76.
  • Wybór i opracowanie aneksów, [w:] Referendum w Polsce i Europie Wschodniej, red. Michał T. Staszewski i Danuta Waniek, Warszawa 1996, s. 183-220.
  • Referendum konstytucyjne – diariusz prac parlamentarnych (wspólnie z Michałem T. Staszewskim), [w:] Referendum konstytucyjne w Polsce, red. Michał T. Staszewski, Warszawa 1997, s. 59-90.
  • Konstytucyjna zasada równości w Polsce, [w:] Państwo – Demokracja – Samorząd. Księga jubileuszowa na sześćdziesięciolecie Profesora Eugeniusza Zielińskiego, red. Tadeusz Mołdawa, Warszawa 1999, s. 59-72.
  • Zasada równości w orzecznictwie francuskiej Rady Stanu (wybrane problemy), [w:] Konstytucja i władza we współczesnym świecie. Doktryna – Prawo – Praktyka. Prace dedykowane Profesorowi Wojciechowi Sokolewiczowi na siedemdziesięciolecie urodzin, red. Maria Kruk, Janusz Trzciński, Jan Wawrzyniak, Warszawa 2002, s. 179-189.
  • Problem dyskryminacji mniejszości narodowych i etnicznych w praktyce Rzecznika Praw Obywatelskich (w latach 1988 – 2000), [w:] Migracja – Europa – Polska, red. Wojciech J. Burszta, Jacek Serwański, Poznań 2003, s. 157-172.
  • Równość wyznań we Francji w ramach systemu supremacji świeckiego porządku publicznego (wybrane problemy), [w:] Zasada równości w prawie. Materiały konferencyjne, (Rzeszów 16 X 2003), red. Halina Zięba-Załucka, Maciej Kijowski, Rzeszów 2004, s. 101-115.
  • Konstytucyjna zasada równości w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Przegląd, analiza, ewolucja, [w:] Przestrzeń polityki i spraw wyznaniowych.
  • Szkice dedykowane Profesorowi Januszowi Osuchowskiemu z okazji75-lecia urodzin, red. Beata Górowska, Warszawa 2004, s. 95-112.
  • Republikańska zasada laickości we współczesnej Francji, [w:] Studia nad ustrojoznawstwem i administracją. Księga jubileuszowa Profesora Michała Teofila Staszewskiego, red. Jacek Zieliński, Siedlce 2007, s. 87-113.
  • Geneza i charakterystyka Konstytucji Rumunii z 1991 roku, [w:] Instytucje prawa konstytucyjnego w dobie integracji europejskiej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Marii Kruk-Jarosz, red. Jan Wawrzyniak i Marzena Laskowska, Warszawa 2009, s. 210-219.
  • Tryb zmiany Konstytucji Rumunii, [w:] Tryb zmiany konstytucji w wybranych państwach członkowskich Unii Europejskiej, red. Katarzyna Kubuj, Jan Wawrzyniak, Warszawa 2010, s. 183-189.
  • Zderzenie państwa świeckiego z państwem wyznaniowym. Turecki spór o laickość, [w:] Państwo wyznaniowe. Doktryna, prawo i praktyka, red. Jarosław Szymanek, Warszawa 2011, s. 122-147.
  • Demokratyczno – liberalno – proeuropejskie zmiany w Konstytucji Rumunii, [w:] Europeizacja konstytucji państw Unii Europejskiej, red. Katarzyna Kubuj, Jan Wawrzyniak, Warszawa 2011, s. 253-265.
  • Wieloaspektowość zasady laickości we francuskim porządku konstytucyjnym, w: Ustrój polityczny Francji współczesnej, red. naukowa J. Szymanek, Warszawa 2013, s. 78-114.
  • Japoński model państwa świeckiego, w: Ustrój polityczny państwa. Polska-Europa-Świat. Prace ofiarowane profesorowi Tadeuszowi Mołdawie z okazji 70-lecia urodzin. Red. St. Sulowski, J. Szymanek, Warszawa 2013, s. 521-533.
  • The evolution of the systemic principle of secularism in France and Turkey and legal responses of these states to threats posed by religious symbols in the ECHR’s assessment, w: Państwo demokratyczne, prawne i socjalne, Studia Prawne, t. 3, Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Zbigniewowi Antoniemu Maciągowi, Kraków 2014, s. 545-571.

Artykuły w czasopismach

  • Zasada równości w polskich konstytucjach (1791-1935), „Państwo i Prawo” 1997, nr 1, s. 3-16.
  • Ewolucja wykładni zasady równości w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Państwo i Prawo” 2000, nr 1, s. 49-59.
  • Dyskryminacja na tle wyznaniowym w praktyce Rzecznika Praw Obywatelskich, „Studia Prawnicze” 2001, nr ¾, s. 91-98.
  • Rada Legislacyjna w Rumunii, „Przegląd Legislacyjny” 2003, nr 6, s. 57-62.
  • Pytania o konstytucję (analiza opracowana w INP PAN, współautorstwo z M. Kruk, A. Łopatką, W. Sokolewiczem, R. Wieruszewskim, J. Wawrzyniakiem, W. Wołpiukiem, T. Górzyńską, E. Popławską, J. Rychlikiem, K. Kubuj, M. Laskowską), „Studia Prawnicze” 2003, nr 3, s. 5-34.
  • Zmiany w konstytucji Rumunii, „Przegląd Legislacyjny” 2004, nr 4, s. 149-165.
  • Republika Turcji i Trybunał w Strasburgu wobec problemu symboli religijnych, „Sprawy Narodowościowe” 2006, z. 28, s. 159-165.
  • Państwo laickie wobec problemu prezentowania symboli religijnych, „Państwo i Prawo” 2006, nr 6, s. 73-84.
  • Ekspansja islamskiej chusty, „Przegląd” 3 XII 2006 nr 48/362 s. 38. (artykuł popularno-naukowy)
  • Euroatlantyckie zmiany w Konstytucji Rumunii, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Informatyki Zarządzania i Administracji” 2006, nr 1, s. 123-127.
  • Europejskie kryteria wolności sumienia i wyznania a islam, „Państwo i Prawo” 2008, nr 9, s. 57-68.
  • Ewolucja republikańskiej laickości we Francji, „Państwo i Prawo” 2008, nr 4, s. 54-64.
  • Postsocjalistyczne dziedzictwo społeczne Rumunii, „Sprawy Narodowościowe” 2009, nr 34, s. 201-207.
  • Konstytucyjne aspekty reformy prawa małżeńskiego w Hiszpanii, „Państwo i Prawo”, 2009, z. 4, s. 84-94.
  • Krzyż w szkole publicznej w orzecznictwie europejskim, „Sprawy Narodowościowe” 2010, z. 37, s. 177-187.
  • Wokół zakazu symboli religijnych we francuskiej szkole publicznej, „Państwo i Prawo” 2011, nr 12, s. 43-55.
  • Francuski zakaz noszenia symboli religijnych w szkołach publicznych przed ETPC. Kontrowersje, uwagi, oceny, „Studia z Prawa Wyznaniowego” Tom 14-2011, s. 79-109.
  • Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z zakresu wolności sumienia i wyznania (wybrane problemy), „Zagadnienia Sądownictwa Konstytucyjnego”, nr 2(6) 2013, s. 131-155.
  • Dekonstrukcja zasady laickości we Francji, „Przegląd Sejmowy”, nr 3(122), 2014, s. 231-249.
  • Prawo do nauki a prawo rodziców do zapewnienia wychowania i nauczania zgodnie z ich przekonaniami w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Studia z Prawa Wyznaniowego”, Tom 17-2014, s. 151-172.
  • Francuska laickość państwa w orzecznictwie sądowym, „Państwo i Prawo”, 2015, nr 4, s. 85-98. (patrz przypis 2, 3)[1]
  • Ewolucja statusu prawa lokalnego (szczególnie wyznaniowego) Alzacji-Mozeli w porządku konstytucyjnym Francji, „Przegląd Sejmowy”, 2015, nr 4, s. 111-128.
  • Symbolika i przekonania religijne w miejscu pracy w orzecznictwie ETPC w oparciu o wyrok z 15 I 2013 w sprawie Eweida i inni v. Wielka Brytania, „Państwo i Prawo”, 2015, nr 8, s. 77-90.
  • Sprzeciw sumienia w orzecznictwie ETPC (w oparciu o wyrok Wielkiej Izby z 7 lipca 2011 roku w sprawie Bayatyan v. Armenia). Tekst przyjęty do druku w „Przeglądzie Sejmowym”, ukaże się w numerze 3, 2016 (wydruk 16 stron).
  • Problem aborcji w orzecznictwie ETPC, tekst przyjęty do druku w Przeglądzie Sejmowym zostanie wydany w 2016 r.
  • Współczesny obraz konstytucyjnej zasady laickości we Francji. Próba syntezy, tekst przyjęty do druku w Przeglądzie Sejmowym zostanie wydany w 2016 r.
  • Nowe tendencje interpretacyjne w orzecznictwie ETPC z zakresu prawa do wolności, myśli, sumienia i religii, „Studia prawnicze”, 2018, nr 2, s. 35.
  • Ograniczenia w zakresie eksponowania symboliki religijnej (nowe restrykcje dotyczące ubioru) w przestrzeni publicznej współczesnej Francji, „Przegląd Sejmowy”, 2018, nr 3, s. 38.
  • Prawa indywidualne wobec zasady autonomii Kościołów i innych związków wyznaniowych w orzecznictwie ETPC, „Państwo i Prawo”, 2018, nr 4, s.47.