Retorsje w prawie międzynarodowym publicznym

Cel projektu

Zakaz użycia siły delegalizował środki odwetowe o charakterze zbrojnym. W rezultacie od 1945 r. w przypadku naruszenia przez inne państwo praw państwa wynikających z prawa międzynarodowego publicznego, zainteresowane państwo może odpowiedzieć jedynie środkami zbiorczo zwanymi retorsjami. W definicjach retorsji podkreśla się dwie cechy: legalność działań podejmowanych w ramach retorsji; oraz fakt, że stanowią akt nieprzyjazny. Najczęściej wymienianymi przykładami retorsji są zerwanie stosunków dyplomatycznych; wycofanie dobrowolnych programów pomocowych; uznanie przedstawiciela dyplomatycznego danego państwa za persona non grata; nieuznawanie rządu; ustne donosy dotyczące innego kraju itp. Retorsje rodzą poważne problemy naukowe. Pierwszym z nich jest związek między retorsjami, represjami i środkami zaradczymi. Po drugie, podczas gdy tylko kilka państw zaproponowało definicje retorsji, jeszcze mniej wyraźnie odniosło się do tego pojęcia przy stosowaniu środków w reakcji na bezprawne zachowanie innych państw. Czy to oznacza, że bez używania konkretnej terminologii i nazywania swoich działań, państwa faktycznie dokonują retorsji, nawet jeśli w sposób dorozumiany? Czy też retorsje są jedynie teoretycznym pojęciem stworzonym w doktrynie prawa, które nie ma przełożenia na praktykę państw? Po trzecie, czy retorsje są odpowiedzią tylko na bezprawne czyny, czy też na wszystkie nieprzyjazne działania innych państw? Czwarty problem dotyczy ograniczeń nałożonych na retorsje, takich jak proporcjonalność, równość, rozsądek i względy humanitarne. Kwestia retorsji jest zwykle omawiana w doktrynie prawniczej w kontekście środków zaradczych, sankcji i represji. Autorzy formułują swoje definicje retorsji, uwzględniają retorsje jako odpowiedź na określone zachowanie innego państwa oraz podają listę najczęściej występujących retorsji. Jednak jednocześnie, chociaż doktryna posługuje się terminami takimi jak „nieprzyjazny” lub omawia ograniczenia retorsji, takie jak proporcjonalność, humanitaryzm itp., nie omawia znaczenia tych terminów, zwłaszcza w kontekście praktyki państw. Z drugiej strony państwa rzadko używają w swojej praktyce terminu „retorsja”, podczas gdy często opisują pewne zachowania innych państw jako „nieprzyjazne”. Co więcej, trzeba również zwrócić uwagę na fakt, że o ile państwa starają się/chcą postępować zgodnie z prawem międzynarodowym, odpowiadając w sposób nieprzyjazny na czyn bezprawny, o tyle w celu sprawdzenia, czy postępowanie państwa jest rzeczywiście zgodne z prawem, zbadanie prawdopodobnie wymagane byłyby setki międzynarodowych zobowiązań państw.

Badania

Badanie zostanie przeprowadzone poprzez zbadanie praktyki odpowiednich państw i prac, które do tej pory omawiały retorsje i/lub inne środki podejmowane przez państwa w odpowiedzi na bezprawne czyny.

Znaczenie badań dla tworzenia i stosowania prawa

Niniejsze badanie zwraca uwagę na rozbieżność między nauką a praktyką państw i stara się odpowiedzieć na pytanie o źródło tej rozbieżności. Badacz chce się dowiedzieć, czy fakt, że państwa nie posługują się w swojej praktyce terminem „retorsje” oznacza, że ignorują naukę związaną z tym pojęciem i nie chcą podążać za jakimikolwiek rozważaniami doktryny prawa dotyczącymi tego termin; czy też przeciwnie, są zainteresowani ustaleniami naukowców, ale wolą jedynie podążać za nimi w sposób dorozumiany. Dylemat ten jest o tyle istotny, że uznanie, że postępowanie państwa tylko przypadkowo zbiega się z ustaleniami doktryny prawa – tj. że państwa działają w sposób zgodny z prawem, ale nieprzyjazny w odpowiedzi na bezprawne postępowanie innych państw, gdyż uważają to za właściwy tryb zachowania, a nie dlatego, że podążają za nauką – oznaczałoby, że i oni mogą w każdej chwili zmienić ten model postępowania, przyjąć nowe ograniczenia lub zasady nim rządzące itp. czyniąc go nieuchwytnym dla doktryny prawa.