Nakładem Wydawnictwa Naukowego Scholar ukazała się monografia doktorska dr Agaty Kleczkowskiej, pt. „Użycie siły zbrojnej między państwami w świetle międzynarodowego prawa zwyczajowego”.
Prawo do wojny tradycyjnie było uznawane za przywilej państw, z którego mogły one korzystać w sposób nieograniczony, jako z środka obrony terytorium państwa, ochrony obywateli (i mienia) interweniującego, ochrony prześladowanej ludności państwa trzeciego, jak również środka prowadzenia szeroko rozumianej polityki. Mimo, iż tragiczne doświadczenia dwóch wojen światowych skłoniły społeczność międzynarodową do ograniczenia prawa do wojny, zakazując w 1945 r. użycia siły – art. 2 ust. 4 Karty Narodów Zjednoczonych, to dwa wprowadzone w KNZ wyjątki – prawo do samoobrony (art. 51) i działania w ramach zborowego systemu bezpieczeństwa na podstawie art. 42 KNZ, otwierały furtkę interpretacyjną do usprawiedliwienia czy uzasadnienia naruszeń w/w zakazu.
Autorka postawiła sobie za cel znalezienie odpowiedzi na pytanie o kształt współczesnych norm prawa zwyczajowego, jeśli chodzi o zakaz użycia siły zbrojnej i ewentualne wyjątki od tego zakazu.
W recenzji prof. dr. hab. Roman Kwiecień podkreślił, że używanie siły zbrojnej […] w stosunkach międzypaństwowych pozostaje jednym z najważniejszych i najbardziej kontrowersyjnych zagadnień w nauce prawa międzynarodowego, które znajduje również szeroki oddźwięk w politycznym dyskursie i społecznym odbiorze. Problematyka, której dotyczy książka, jest bez wątpienia ważna praktycznie i zarazem kontrowersyjna w nauce prawa. Z tego choćby względu praca może stanowić w Polsce zauważalny głos w dyskusji o znaczeniu zwyczajowego prawa międzynarodowego i reglamentacji używania w nim siły zbrojnej.
Natomiast dr. hab. Michał A. Kowalski – również w recenzji wydawniczej – wskazał, że problematyka wzajemnej relacji pomiędzy zespołami norm dopuszczających użycie siły zbrojnej w prawie międzynarodowym na podstawie KNZ i międzynarodowego prawa zwyczajowego pozostaje niewątpliwie jednym z kluczowych zagadnień współczesnego ius ad bellum. Wbrew pozorom jest to kwestia daleka od jednoznaczności. Dlatego dokonany przez Agatę Kleczkowską wybór tematu podejmującego zagadnienia rekonstrukcji norm prawa zwyczajowego regulujących użycie siły między państwami trzeba uznać za adekwatny i ważny. […] Należy założyć, że prezentowana książka będzie ważnym głosem w toczącej się debacie naukowej.
W monografii, powstałej na bazie rozprawy doktorskiej, dr Agata Kleczkowska przedstawiła wyczerpująco efekty badań nad rekonstrukcją normy zakazującej używania siły zbrojnej w relacji między zwyczajową normą o samoobronie a art. 51 KNZ. Dokonała również weryfikacji pojawiających się w literaturze i dyskursie publicystycznym twierdzeń o istnieniu innych niż samoobrona wyjątków od zakazu jednostronnego używania siły zbrojonej przez państwa. Wskazała, że KNZ nie reguluje wszystkich rodzajów interwencji, które państwa przeprowadziły po 1945 r. – są to m.in. interwencje mające na celu ochronę obywateli interweniującego (konflikt zbrojny Rosja-Ukraina od 2014 r.) czy interwencje podejmowane ze względów humanitarnych. Autorka zadaje pytanie, czy interwencje wykraczające poza art. 51 KNZ, doprowadziły do powstania w sprawie zwyczajowym innej normy, mniej restrykcyjnej niż zakaz wyrażony w art. 2 ust. 4 KNZ. Autorka stawia pytania, czy istnieje norma prawa zwyczajowego, zabraniająca użycia siły zbrojnej, a jeśli tak jaki jest jej kształt; czy obok art. 51 KNZ istnieje norma ius cogens regulująca prawo do samoobrony i ewentualnie jaka jest jej treść; w końcu – czy istnieją inne normy prawa zwyczajowego, które regulują użycie siły zbrojnej i ustanawiają dodatkowe, poza prawem do samoobrony wyjątki od zakazu użycia sił na rzecz jednostronnych interwencji państw.
W publikacji Autorka przedstawiła historię ewolucji norm prawa międzynarodowego od prawa do wojny do zakazu użycia siły, porównując także kształt regulacji wynikającej z art. 2 ust. 4 KNZ i norm zwyczajowych, które istniały w chwili uchwalenia Karty (rozdz. III). Autorka dokonała również przeglądu interwencji zbrojnych (rozdz. IV i V) po 1945 r., omawiając je pod kątem uzasadnienia, na które powoływała się strona interweniująca i opinio iuris państw pozostałych. Autorka postawiła i obroniła (w rozdz. VI) hipotezę badawczą, że kształt prawa zwyczajowego w zakresie używania siły zbrojnej jest zbliżony do dyspozycji norm KNZ, a w konsekwencji inne niż samoobrona przejawy jednostronnego używania siły zbrojnej nie znajdują uzasadnienia w prawie zwyczajowym. Autorka wskazuje, że art. 2 ust. 4 KNZ miał rewolucyjny charakter, ponieważ do 1945 r. prawo zakazywało wyłącznie prowadzenia wojny agresywnej, dopuszczając zbrojne interwencje czy ingerencję w konflikt wewnętrzny, interwencje humanitarne, które zostały zakazane na gruncie KNZ. Karta więc nie kodyfikowała prawa zwyczajowego, ale ustanawiała nową normę. Monografia zostanie uzupełniona o odniesienie zakazu użycia siły zbrojnej przez i wobec tzw. aktorów niepaństwowych, a także przypadki zbiorowego użycia siły przez grupy państw powstałe ad hoc na potrzeby danej interwencji czy pod auspicjami organizacji międzynarodowej innej niż ONZ, w zakresie w jakim zaistniałe przypadki interwencji mogły wpływać na kształtowanie się norm prawa zwyczajowego regulujących jednostronne interwencje.
Opracowanie dotyczy norm prawa zwyczajowego regulujących jednostronne użycie siły zbrojnej przez państwa przeciwko państwom. Poza zakresem monografii pozostają te przypadki użycia siły, które mają charakter zbiorowy, czyli przeprowadzane są doraźnie przez grupę państw, na potrzeby danej interwencji lub pod auspicjami organizacji międzynarodowej. Opracowanie odnosi się do interwencji podejmowanych przez państwa przeciwko państwom i w odpowiedzi na działania państw.
W pracy została wykorzystana metoda empiryczna badania prawa, polegająca na analizie procesu podejmowania decyzji dotyczących kształtu norm prawnych.
Wydawca: Wydawnictwo Naukowe Scholar
Autor: Agata Kleczkowska
Wydanie: 2018
ISBN: 978-83-7383-965-6
Ilość stron: 434
Dostępna w Bibliotece INP PAN: sygn. 54374.
Zobacz inne książki wydane przez Autorkę:
