Centrum Badań nad Sądowym Stosowaniem Prawa UE

Center for Research on Judicial Application of EU Law (CEREJA-EU)

Przedmiotem badań podejmowanych przez Centrum jest szeroko rozumiana problematyka stosowania prawa Unii Europejskiej w krajowym porządku prawnym, obejmująca wykształcone i rozwijane przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej mechanizmy zapewnienia skuteczności prawa UE oraz ich aplikacja w krajowych postępowaniach sądowych. Badania o charakterze horyzontalnym, komplementarnym względem badań nad konkretnymi obszarami prawa materialnego polskiego i UE prowadzone są z perspektywy teoretycznej i dogmatycznej, a także funkcjonalnej.

Do podstawowych zadań Centrum należą:

badania nad sądowymi mechanizmami zapewnienia efektywności prawa Unii Europejskiej w krajowym porządku prawnym (takimi jak zasada pierwszeństwa, zasada bezpośredniej skuteczności, zasada prounijnej wykładni, zasada autonomii proceduralnej, zasada skutecznej ochrony sądowej), poprzez analizowanie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i formułowanie wniosków doniosłych dla praktyki krajowej, w szczególności ochrony uprawnień unijnych w postępowaniach krajowych, a także poprzez analizowanie orzecznictwa sądów polskich i sądów innych państw członkowskich UE w ujęciu prawno-porównawczym;
przygotowywanie analiz oraz opinii prawnych z zakresu sądowego stosowania prawa Unii Europejskiej (własnych i zleconych);
współpraca z ośrodkami badawczymi krajowymi i zagranicznymi oraz środowiskiem praktyków zaangażowanych w sądowe stosowanie prawa UE w krajowym porządku prawnym, w szczególności sędziami, adwokatami, radcami prawnymi;
działania popularyzatorskie, takie jak: seminaria, konferencje, szkolenia dotyczące wybranych aspektów sądowego stosowania prawa UE;
pozyskiwanie grantów na badania oraz działalność popularyzatorską w zakresie sądowego stosowania prawa UE.

Publikacje wspólne zespołu pracowników naukowych Zakładu Prawa Europejskiego:

Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, A. Wróbel (red.), tom II – Zasady – orzecznictwo – piśmiennictwo, pod redakcją M. Szwarc-Kuczer, K. Kowalik-Bańczyk, Warszawa 2007, ss. 1049;
Współpraca sądowa w sprawach cywilnych i karnych, A. Wróbel, W. Czapliński (red.), Warszawa 2007, ss. 490 (publikacja będąca efektem realizacji projektu badawczego prowadzonego w INP PAN w latach 2005-2006);
Karta Praw Podstawowych w europejskim i krajowym porządku prawnym, A. Wróbel (red.), Warszawa 2009, ss. 396 (publikacja będąca efektem realizacji projektu badawczego prowadzonego w INP PAN w 2009 r.);
Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, tom I, wydanie 2, A. Wróbel (red.) Warszawa 2010, ss. 1060;
Zapewnienie efektywności orzeczeń sądów międzynarodowych w polskim porządku prawnym, A. Wróbel (red.), Warszawa 2011, ss. 976 (publikacja będąca efektem realizacji projektu badawczego realizowanego w INP PAN w latach 2008-2010);
Karta Praw Podstawowych. Komentarz, A. Wróbel (red.), Warszawa 2013, ss. 1443;
Skutki braku notyfikacji przepisów technicznych ustawy o grach hazardowych dla wymiaru sprawiedliwości Rzeczpospolitej Polskiej, M. Taborowski (red.), Warszawa 2017.

Udział w pracach nad Systemem Prawa Unii Europejskiej pod redakcją prof. A. Wróbla (wyd. Beck):

A. Sołtys, (tom III, Wykładnia Prawa UE, 2018, tom I, Podstawy i źródła prawa Unii Europejskiej, 2020)
M. Szwarc (tom VII, Prawo rynku wewnętrznego, 2020, tom I, Podstawy i źródła prawa Unii Europejskiej, 2020)
D. Miąsik (Zasady prawa UE, w przygotowaniu)

Dr hab. M. Domańska, dr hab. D. Miąsik, dr hab. M. Szwarc – The application of EU law by Polish courts – 15 years of experience and challenges for the future, realizacja projektu w ramach „Excellence in Legal Research. Promoting Polish achievements in the area of legal sciences abroad” (grant konkursowy udzielony przez MNiSzW)
Prof. D. Miąsik, dr A. Sołtys – sprawozdawcy krajowi wyznaczeni przez Zarząd Polskiego Stowarzyszenia Prawa Europejskiego na XXIX Kongres FÉDÉRATION INTERNATIONALE POUR LE DROIT EUROPÉEN (FIDE)

National Courts and the Enforcement of EU Law. The Pivotal Role of National Courts in the EU Legal Order

Dr A. Sołtys – prace badawcze prowadzone w ramach realizacji grantu konkursowego „Excellence in Legal Research. Promoting Polish achievements in the area of legal sciences abroad” udzielonego przez MniSzW
Dr A. Sołtys – prace badawcze prowadzone w ramach realizacji grantu NCN 2017/27/B/HS5/03043 pt. Konstytucjonalizm europejski. Pluralistyczna koncepcja relacji prawa unijnego i krajowego w orzecznictwie sądowym. Kierownikiem projektu grantowego jest Prof. A. Wróbel

Kierownik:
prof. dr hab. Monika Szwarc

Członkowie:
dr hab. Monika Domańska, prof. INP PAN
dr hab. Dawid Miąsik, prof. INP PAN
dr Agnieszka Sołtys

Osoby współpracujące:
Przemysław Florjanowicz-Błachut, Naczelny Sąd Administracyjny
dr Agnieszka Knade-Plaskacz, sędzia SR w Chełmnie
dr Aleksandra Sołtysińska, adiunkt w Katedrze Prawa Europejskiego UJ, sędzia SO w Krakowie
dr Agnieszka Wilk-Ilewicz, radca prawny, wieloletni pracownik Naczelnego Sądu Administracyjnego

Centrum Badań nad Sądowym Stosowaniem Prawa UE Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk

zaprasza na wykład Profesor Niny Półtorak Sędzi Sądu Unii Europejskiej

Wpływ unijnej zasady skutecznej ochrony prawnej na prawo krajowe

16 kwietnia 2021 r., piątek, godz. 17.00-19.00

Program

Powitanie i wprowadzenie: prof. dr hab. Monika Szwarc, kierowniczka Centrum
Wykład: dr hab. Nina Półtorak, prof. UJ, Sędzia Sądu Unii Europejskiej
Dyskusja

Spotkanie odbędzie się za pośrednictwem platformy Microsoft Teams: kliknij tutaj, aby dołączyć do spotkania

Centrum Badań nad Sądowym Stosowaniem Prawa UE Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk

zaprasza na wykład

Profesor Krystyny Kowalik-Bańczyk Sędzi Sądu Unii Europejskiej

Skuteczna ochrona prawna w orzecznictwie Sądu UE

18 lutego 2021 r., czwartek, godz. 17.00-19.00

Program

Powitanie i wprowadzenie: dr hab. Monika Szwarc, prof. INP PAN, kierowniczka Centrum
Wykład: dr hab. Krystyna Kowalik-Bańczyk, prof. INP PAN, Sędzia Sądu Unii Europejskiej
Dyskusja

Wykład Pani Profesor, związanej od wielu lat z Instytutem Nauk Prawnych PAN, inauguruje działalność Centrum Badań nad Sądowym Stosowaniem Prawa UE.

Spotkanie odbędzie się za pośrednictwem platformy Microsoft Teams: kliknij tutaj, aby dołączyć do spotkania

Poniższe zestawienie ma na celu wskazanie przykładów zastosowania zasad stosowania prawa unijnego w polskiej praktyce sądowej. Autorzy zestawienia nie dokonywali oceny, czy sposób zastosowania tych zasad wskazany w ujętych przykładach jest prawidłowy. Orzeczenia zebrane w zestawieniu mają służyć upowszechnianiu wiedzy o stosowaniu prawa unijnego w polskiej praktyce sądowej oraz jako materiał badawczy do komentarzy i analiz naukowych.

Sąd Apelacyjny w Warszawie, wyrok z 2015-10-08, Sygn. akt VI ACa 1396/14
słowa kluczowe: odpowiedzialność państwa członkowskiego za szkodę wyrządzoną wskutek naruszenia prawa unijnego przez jego organy, pierwszeństwo prawa UE

Wyrok zapadł w postępowaniu dotyczącym zasądzenia od Skarbu Państwa odszkodowania za szkodę poniesioną wskutek wydania przez Krajową Izbę Odwoławczą orzeczenia niezgodnego zarówno z prawem krajowym, jak i Unii Europejskiej.

Powołując się m.in. na zasadę pierwszeństwa prawa unijnego, Sąd Okręgowy stwierdził, że sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy i błędnie uznał, że wobec nieuzyskania przez powoda orzeczenia stwierdzającego niezgodność z prawem prawomocnego wyroku (jak wymaga tego art. 4171 par. 2 k.c.) nie mógł badać przesłanki bezprawności zachowania pozwanego.

Zastosowanie prawa UE doprowadziło do uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, przy którym to rozpoznaniu sąd ten zbadać miał roszczenie na podstawie unijnej zasady odpowiedzialności państwa członkowskiego za szkodę wyrządzoną wskutek naruszenia prawa unijnego przez jego organy.

Przejdź do pełnego wyroku

Sąd Apelacyjny w Krakowie, postanowienie z 2013-01-15, Sygn. akt I ACz 2057/12
słowa kluczowe: pierwszeństwo prawa UE, bezpośredni skutek prawa UE

Postanowienie zostało wydane w postępowaniu z wniosku o zabezpieczenie powództwa w sprawie o rozwód. Sąd Apelacyjny zastosował rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.Urz. UE, wyd. specjalne 2004 r., rozdz. 19, t. 6, s. 243-271, sprostowane w Dz. Urz. UE L 347 z 24 grudnia 2009 r.). Powołując się na zasadę pierwszeństwa prawa unijnego, Sąd Apelacyjny stwierdził, że przepisy ww. rozporządzenia wyłączają w uregulowanym zakresie przepisy krajowe, w szczególności przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące jurysdykcji.

W konsekwencji uchylono zaskarżone postanowienie i zobowiązano sąd do merytorycznego rozpoznania wniosku o zabezpieczenie i podjęcia zawieszonego na podstawie art. 1098 k.p.c. w sposób wadliwy postępowania.

Przejdź do pełnego wyroku

Sąd Apelacyjny w Krakowie, postanowienie z 2015-09-01, Sygn. akt I ACz 1349/15
słowa kluczowe: pierwszeństwo prawa UE, bezpośredni skutek prawa UE

Postanowienie zostało wydane w postępowaniu odwoławczym od wyroku sądu I instancji w sprawie dotyczącej stwierdzenia wykonalności wyroku sądu francuskiego, który jakkolwiek nieprawomocny, został zaopatrzony w rygor natychmiastowej wykonalności, w konsekwencji nadano mu także klauzulę wykonalności. Sąd I instancji umorzył postępowanie, stając na stanowisku, że wydanie rozstrzygnięcia w sprawie jest zbędne, albowiem orzeczenie wydane w państwie członkowskim, które jest w nim wykonalne jest również wykonalne w innym państwie członkowskim, bez potrzeby stwierdzania odrębnie jego wykonalności w państwie wykonania.

Powołując zasadę pierwszeństwa prawa unijnego, Sąd Apelacyjny wskazał, że wyrok sądu francuskiego, zważywszy na datę jego wydania, może podlegać wykonaniu na terenie Polski po uprzednim stwierdzeniu jego wykonalności orzeczeniem Sądu państwa wykonania. W konsekwencji Sąd odwoławczy uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Przejdź do pełnego wyroku

Sąd Okręgowy w Płocku wyrok z 2018-04-23, Sygn. akt I C 863/12
słowa kluczowe: prounijna wykładnia prawa krajowego, pierwszeństwo prawa UE

Wyrok zapadł w postępowaniu dotyczącym odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu szkody wynikającej z niezgodnego z prawem wykonywania władzy publicznej w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, które to zaniedbania doprowadziły do przerwania wału przeciwpowodziowego.

Sąd dokonał prounijnej wykładni przepisów ustawy z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne w świetle Dyrektywy 2007/60/WE z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim.

Zastosowanie prawa UE doprowadziło do uznania odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych.

Przejdź do pełnego wyroku

Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrok z 2020-08-28, Sygn. akt I ACa 434/19
słowa kluczowe: prounijna wykładnia prawa krajowego

Wyrok zapadł w postępowaniu odwoławczym dotyczącym odpowiedzialności zakładów ubezpieczeń i funduszy gwarancyjnych za szkody związane z ruchem pojazdów mechanicznych.

Sąd Apelacyjny wskazał, że dla określenia zakresu odpowiedzialności zakładów ubezpieczeń i funduszy gwarancyjnych za szkody związane z ruchem pojazdów mechanicznych konieczne jest uwzględnianie przez sądy krajowe uregulowań prawa unijnego (dyrektywy PE i Rady nr 2009/103 WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczenia od takiej odpowiedzialności, Dz.U. UE z 7.10.2009 r., L 263, s. 11 w. ujed.).

W szczególności Sąd Apelacyjny wskazał na konieczność uwzględnienia wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 28 listopada 2017 r. w sprawie C-514/16 podczas wykładni pojęcia „ruchu pojazdu” w świetle art. 436 k.c. w zw. z art. 435 k.c.

Zastosowanie wykładni prawa krajowego w świetle prawa UE doprowadziło do zmiany zaskarżonego wyroku sądu I instancji.

Przejdź do pełnego wyroku

Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrok z 2020-08-05, Sygn. akt VIII GC 569/18
słowa kluczowe: prounijna wykładnia prawa krajowego

Wyrok zapadł w postępowaniu dotyczącym naruszeń praw autorskich.

Sąd Okręgowy uznał, że wykładnia art. 79 prawa autorskiego w świetle art. 13 dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej oraz wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 stycznia 2017 r., C-367/15 pozwala uznać, że sąd nie jest związany żądaniem zasądzenia dwukrotności należnej opłaty licencyjnej, konsekwentnie więc jest uprawniony do miarkowania hipotetycznej opłaty licencyjnej określonej w 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) prawa autorskiego.

Przejdź do pełnego wyroku

Sąd Najwyższy, wyrok z 2020-10-08, III UK 140/19
słowa kluczowe: wykładnia prounijna – pytanie prejudycjalne zadane przez sąd innego państwa członkowskiego – skutki wyroku TS – acte éclairé

Wyrok zapadł w sprawie dotyczącej rozstrzygnięcia sporu między wnioskodawcą (spółką z o.o.) a Zakładem Ubezpieczeń Społecznych o wydanie przez ZUS zaświadczenia potwierdzającego polskie ustawodawstwo w zakresie ubezpieczeń społecznych pracownika tej spółki, delegowanego do wykonywania pracy we Francji. W toczącym się postępowaniu, w okresie między wniesieniem pierwszej i drugiej skargi kasacyjnej do SN został wydany wyrok TS z 25.10.2018 r. C-451/17, w wyniku którego należało uznać, że w sprawie doszło do wadliwej wykładni art. 14 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w związku z art. 12 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 465/2012 z dnia 22 maja 2012 r.

Zważywszy na obowiązek prounijnej wykładni prawa krajowego SN uznał, że możliwość odstąpienia od wykładni prawa dokonanej przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku uchylającego zaskarżony wyrok i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania, jest dopuszczalna – przy ponownym rozpoznaniu sprawy przez sąd powszechny lub w wyniku ponownego rozpoznania skargi kasacyjnej przez SN – w sytuacji, gdy TS UE dokona odmiennej interpretacji stosowanego prawa, w orzeczeniu prejudycjalnym wydanym po dacie wyrokowania przez SN.

Zastosowanie prawa UE doprowadziło do uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, przy którym to rozpoznaniu sąd miał zbadać, czy występują przesłanki implikujące wydanie zaświadczenia A1 przez ZUS, przy uwzględnieniu interpretacji przepisów krajowych wynikających z orzeczenia TS.

Wyrok niepublikowany.

Sąd Najwyższy, wyrok z 2020-11-18, III PK 53/19
Słowa kluczowe: sprawa unijna, prounijna wykładnia, bezpośredni skutek

Wyrok zapadł w postępowaniu kasacyjnym od wyroku sądu okręgowego, który uznał za zasadną skargę pracownika przeciwko jego pracodawcy, a dotyczącą odmowy udzielenia pracownikowi wnioskowanych urlopów, tj. urlopu macierzyńskiego dla ojca i urlopu rodzicielskiego. Uzasadnieniem dla odmowy była okoliczność, że matka dziecka nie pracuje, tylko korzysta z prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia w związku z opieką nad niepełnosprawnym dzieckiem i tym samym nie podlega ubezpieczeniom społecznym w razie choroby i macierzyństwa. Sąd Najwyższy uznał, że w tej sprawie motywem przewodnim sprzeczności regulacji krajowej tj. art. 180 § 5 k.p. było naruszenie zakazu dyskryminacji ze względu na płeć w zakresie stosunku pracy i prawa do urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. W takich przypadkach utrwalony standard prawa unijnego zakłada zaś zastosowanie przez sąd krajowy tzw. reguły Jonkmann, zgodnie z którą w przypadku stwierdzenia naruszenia zakazu dyskryminacji wynikającego z dyrektywy unijnej w sprawie z udziałem emanacji państwa członkowskiego, sąd krajowy przyznaje dyskryminowanej osobie uprawnienia przewidziane w prawie krajowym dla osób, które w świetle regulacji krajowej zostały uprzywilejowane. Powołując się na bezpośrednią skuteczność przepisów dyrektywy, SN uznał, że powodowi przysługiwało prawo do urlopu macierzyńskiego dla ojca nie na podstawie odpowiednio zinterpretowanego art. 180 § 5 k.p., lecz na podstawie art. 180 § 5 k.p. stosowanego w zbiegu z art. 4 i art. 9 dyrektywy 2006/54 w związku z art. 33 ust. 2 KPP. Również w przypadku urlopu rodzicielskiego podstawę prawną nałożenia na pozwanego obowiązku udzielenia tego urlopu stanowią przepisy Kodeksu pracy stosowane w zbiegu z powołanymi wyżej przepisami dyrektywy unijnej. W rezultacie SN oddalił skargę kasacyjną pozwanego.

Przejdź do pełnego wyroku

Sąd Najwyższy, wyrok z 2016-03-16, IV CSK 270/15
Słowa kluczowe: sprawa unijna, , prounijna wykładnia

Wyrok zapadł w sprawie dotyczącej zasądzenia na rzecz powoda od Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w B. zadośćuczynienia w kwocie 350.000 zł i odszkodowania w kwocie 40.399,33 zł, oraz renty po 500 zł miesięcznie. Powód – od początku procesu – domagał się od pozwanego zadośćuczynienia w kwocie 2 milionów zł oraz uwzględnienia żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego na przyszłość za popełniony błąd w sztuce lekarskiej. W skardze kasacyjnej powód zarzucał m.in. naruszenie art. 21 pkt 1 Karty Praw Podstawowych UE (KPP) w zw. z art. 23 k.c. w wyniku obniżenia zadośćuczynienia ze względu na wiek, naruszenie art. 25 i 26 KPP w zw. z art. 23 k.c. przez odmówienie powodowi godnego życia oraz korzystania jako osobę niepełnosprawną z korzyści mających zapewnić samodzielność, integrację społeczną i udział w życiu społecznym. Sąd Najwyższy stwierdził, że postanowienia KPP mogą mieć znaczenie w procesie interpretacji prawa, przy uwzględnieniu powinności sądów dokonywania wykładni prawa wewnętrznego w zgodzie z prawem unijnym, tym bardziej, że zasada niedyskryminacji ze względu na wiek jest na gruncie prawa unijnego uznawana za ogólną zasadę prawa. Niemniej, powoływanie się na postanowienia KPP jako na podstawę orzekania (zaskarżenia) może, stosownie do art. 51 ust. 1 KPP nastąpić w sprawie z elementem prawa unijnego, a nie w sprawie mającej charakter czysto krajowy. W rezultacie SN oddalił skargę kasacyjną powoda.

Przejdź do pełnego wyroku

Postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z 17.02.2021 r. III Kop 9/21 Bezpośrednia skuteczność przepisu dyrektywy – pierwszeństwo prawa UE

Postanowienie zapadło w toku postępowania w przedmiocie wykonania europejskiego nakazu aresztowania; sąd bezpośrednio zastosował art. 10 ust. 5 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania; zastosowanie prawa UE doprowadziło do realizacji praw przysługujących osobie poszukiwanej, które nie zostały implementowane do prawa polskiego; sąd zwrócił się do państwa wydającego ENA o ustanowienie obrońcy w zakresie pomocy na etapie realizacji ENA lub o wskazanie informacji mających ułatwić ustanowienie obrońcy we Francji.