Nakładem Wydawnictwa INP PAN ukazał się raport zespołu MEMOCRACY, realizyjącego projekt pod kierunkiem dr Gliszczyńskiej-Grabias. Przedmiotem publikacji pt. Memory Laws in Poland and Hungary : Report by the Research Consortium ‘The Challenges of Populist Memory Politics and Militant Memory Laws (MEMOCRACY)’ jest porównanie tzw. praw pamięci (memory laws) w Polsce i na Węgrzech.
Bez wątpienia zarówno Polska, jak i Węgry należą do państw aktywnie zaradzających polityką historyczną i tzw. prawami pamięci (memory laws). Jednocześnie, wraz z wzrostem znaczenia populizmu i nacjonalizmu, obecnie rządzący (2023) wykorzystują przeszłość i nadużywają jej w celach politycznych, podnosząc tragiczne dziedzictwo Holokaustu i komunistycznej przeszłości. Autorzy wykazują, że upamiętnienie nazistowskich i komunistycznych zbrodni jest kręgosłupem pamięci zarówno w Polsce, jak i na Węgrzech.
Chociaż obydwa państwa używają różnych narzędzi do regulacji praw pamięci, to ustawodawcom przyświeca ten sam cel: zminimalizować narracje o zbrodniach popełnione przez Polaków i Węgrów podczas II wojny światowej i wzmocnić pamięć o komunistycznej przeszłości kładąc nacisk na bycie ofiarą komunistycznych zbrodni. “Jedność” polsko-węgierska w odczytywaniu i rozumieniu przeszłości była poważnie nadwątlona w ostatnich miesiącach, kiedy obydwa państwa przyjęły całkowicie różny postawy wobec Putina, brutalnej agresji Rosji przeciwko Ukrainie, potępienia tej agresji oraz wprowadzenia sankcji przeciw Rosji. To oznacza, że Orban zaczął akceptować wizję przeszłości Putina ze szczególną rolą „radzieckich” bohaterów Wielkiej Wojny Ojczyźnianej’.
Przeszłość i historia mają ogromne znaczenie w życiu publicznym w Polsce. Państwo posiada prawne mechanizmy rządzenie historyczną pamięcią. W ostatnich latach (za rządów PiS) walka o historyczną prawdę Lub upamiętnienie ofiar i minionych okrucieństw ma jednak charakter zinstrumentalizowany, stając się wymówką, by zalegalizować działania mające na celu osłabienie, zniekształcenie lub nawet zniszczenie istoty konstytucyjnej demokracji. Nowe prawa pamięci służą zniekształceniu rozumienia przeszłości i wzmocnieniu wiary w bohaterstwo i męczeństwo narodu. Polityka historyczna państwa ogranicza prawa i wolności jednostek, nie szanując międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka i wolności słowa. Adekwatność i proporcjonalność mechanizmów wprowadzonych do polskiego ustawodawstwa jest wątpliwa. Przyczynia się to do polaryzacji polskiej opinii publicznej. Odwrócenie się od zasad praworządności pogłębia negatywny wpływ nowych praw pamięci. W szczególności upolityczniony Trybunał Konstytucyjny nie zapewnia kontroli konstytucyjnej, opóźniając orzekanie w sprawach „wrażliwych” z zakresu praw pamięci.
Zgodnie z partyjnym sloganem z „Roku 1984” Orwella, kto kontroluje przeszłość, kontroluje przyszłość, a kto kontroluje teraźniejszość, kontroluje przeszłość. Wydaje się to być prawdą w odniesieniu do wszystkich władz rządzących, które dążą do narzucenia oficjalnych wersji historii swoich państw i narodów poprzez szerzenie bohaterskich mitów i pomijanie lub nawet negowanie trudnych prawd o dawnych okrucieństwach i wykroczeniach popełnionych bardzo często przeciwko mniejszościom lub innym narodom. Orwellowska rzeczywistość pozostaje jednak fikcją i choć obecne elity rządzące w Polsce i na Węgrzech bardzo aktywnie promują jednostronne, często nacjonalistyczne narracje o przeszłości, w tym z wykorzystaniem prawa, próby te na szczęście nie zakończyły się jeszcze pełnym sukcesem.
Autorzy: dr Aleksandra Gliszczyńska-Grabias, dr Grażyna Baranowska, dr Anna Wójcik, dr Mirosław Sadowski, Anastasiia Vorobiova
Recenzja wydawnicza:dr hab. Ireneusz C. Kamiński, prof. INP PAN
e-ISBN: 978-83-66300-76-7
DOI: 10.5281/zenodo.8014240
Ilość stron: 76
Publikacja zespołu MEMOCRACY dostępna jest w e-Bibliotece Prawniczej w modelu Open Access.
Zachęcamy do interesującej lektury.